Moje róże – moja pasja

Róże Józefiny

Zaczyna się wiek XIX, skończył się szał rewolucji francuskiej. Francuzi ze wstydem skonstatowali, że w Ogrodzie Luksemburskim w Paryżu, rosną kartofle i kapusta. W czasach konsulatu zaczęli wracać emigranci polityczni. Zaczął się ruch w handlu roślinami. Jacques – Louis Descemet, który w czasie wzmożenia rewolucyjnego schronił się w roku 1792 do Saint Denis, wydaje w roku 1803 swój pierwszy katalog. Krótko mówiąc, spokój powrócił, Francja powraca na swoje miejsce w wielkim ruchu idei, który  miał całkowicie odmienić sztukę ogrodową. I w tym renesansie smaku i hołdu dla natury, dla botaniki, dla ogrodnictwa, a więc i dla róż,  cesarzowa Józefina miała odegrać wiodącą rolę. Czy na pewno?

Tak się przyjęło, że   autorzy piszący o różach jedni po drugim bezwiednie przepisują pewne twierdzenia zbytnio nie zastanawiając się nad tym co też czynią. I jam tu nie bez grzechu. Jednym z takich jaskrawych przykładów jest przypisywanie zbyt wielu przymiotów Józefinie. Owszem stworzyła ona ogrodowe imperium w Malmaison, ale trzeba wyraźnie tu powiedzieć, że jej kolekcja róż wcale nie była   najważniejsza, ani też pierwsza. Kolekcja ta jest po prostu najbardziej znana. Kiedy Jules Gravereaux , twórca ogrodu różanego L’Hay podejmie się w latach 1910 – 1912,  trudu inwentaryzacji odmian uprawianych w Malmaison, a tak na prawdę  istniejących w pierwszym Empire, będzie miał w ręku rękopis w którym zinwentaryzowane zostały róże w kolekcji ogrodowej  Soucelles. W tejże miejscowości  w Anjou, rezydował Jean Baptiste Menage /1744 – 1832/, który to restaurując swoją posiadłość i przebudowując okoliczny park , stworzył w nim aleję różaną w latach  1790 – 1810 – a tym samym ważną kolekcję róż. Wprawdzie wspomniany dokument zaginął, jednak zostawił po sobie ślad istnienia wielu starych odmian jak: Duc de Guiche czy Assemblage de Beaute.

W 1801 roku hrabia Lelieur,  przedstawiony przez swego brata Bonapartemu, dzięki czemu stał się  dyrektorem parków, szkółek i ogrodów cesarskich, opublikował małą książkę zatytułowaną De la culture du Rosier. dedykowaną dla Józefiny.

Niestety nie wiemy, nie mamy informacji z praźródeł, jakie odmiany  posiadała cesarzowa w swoim ogrodzie. Archiwum pałacowe nic o tym nie mówi. Wprawdzie było kilka książek opublikowanych w tym czasie 0 ogrodach Malmaison, ale one  też nic nie  mówią o odmianach róż uprawianych przez Josephine.  I tak, w 1803r, Pierre Ventenat, kurator w Bibliotece Panteonu, opublikował ciekawą i wystawną książkę Jardin de la Malmaison z myślą o tym by upublicznić zgromadzone tam bogactwa. Zawierała ona  opisy  120 roślin, pięknie zilustrowanych przez Redouté, ale nie uwzględniono tam róż. Dziesięć lat później, w 1813 roku, wydawnictwo Bonpland również zilustrowane przez Redoute   także samo nie zawiera róż, choć wówczas kolekcja cesarzowej winna być   w szczytowej formie.

W końcu mamy słynne dzieło Redouté które powstało dzięki Josephine, ale opublikowane w czasach Restauracji w  latach 1817 do 1824. Najprawdopodobniej z powodów politycznych Redouté całkowicie zignorował to, co ta książka zawdzięcza Malmaison.   Z zasobów Malmaison namalowano tylko dwie róże. Książka Redouté, choć prawdopodobnie dużo zawdzięcza  zbiorowi Cesarzowej, nie może być uważana za wierny inwentarz jej ogrodu.  I tak oto nie wiemy  jakie odmiany róż były w ogrodach Malmaison Józefiny.

Gdy Anglik Seth William Stevenson odwiedził Chateau de Malmaison latem 1816 roku, ukochany dom cesarzowej Józefiny położony na przedmieściach Paryża był już przesycony – jak to ujął -  „mrożącym oddechem zaniedbania”. Napoleon rozpoczął swoje ostateczne wygnanie na Wyspie Świętej Heleny, a  Józefina już od dwu lat nie żyła. Zachwycony domem i posiadłością, przypadkowo odwiedzając go w czasie kwitnienia róży, Stevenson pozostawił nam również jedną z nielicznych relacji z pierwszej ręki o różach Malmaison, których  pamięć miała wkrótce wprawić Francuzów w szał „rosomanii”.Według niego róże stanowiły jedynie część składową / i to nie najważniejszą/ tego pomysłowo zakomponowanego naturalistycznego parku towarzyszącego tej posiadłości. Właścicielka posiadłości lubiła róże, rosły one wzdłuż krętego strumienia przecinającego park. Sadziła je w specjalnie do tego celu przygotowanych skrzyniach, a szczególnie rzadkie i delikatne okazy bytowały w szklarniach u boku roślin egzotycznych. Kiedy  opuszczała na jakiś czas dom, martwiła się o ich opiekę, np. pisząc do hrabiny d’Arberg  czy też na ten przykład są właściwie podlewane. Ale w Malmaison nie było ogrodu różanego stricte a ci, którzy odwiedzili Malmaison przed i po  wspomnianym już Stevensonie, nie wspominają o różach w swoich pochwałach wielu innych wspaniałości botanicznych.

Inny przykład. W swoim przewodniku po nowych ogrodach Francji i jej starożytnych zamkach z roku 18o8, francuski autor Alexandre dc Laborde opisał  drogę do Malmaison przez tereny wiejskie obsadzone różami i drzewami owocowymi, ale nie wspomniał o różach rosnących na terenach przypałacowych. Jennifer Potter w swojej pomnikowej książce The Rose  wspomina na stronie 180  o pamiętniku polskiego hrabiego U.T.Uklańskiego. który daje wspaniałe opisy posiadłości, ale nigdzie nie wspomina tam o różach a przecie jego przewodnikiem po posiadłości był nie byle kto bo sławny Bonplant. Tamże też znajdziemy  opowieść o tym jak w roku 1817 posiadłość odwiedziła grupa ogrodników szkockich, wprawdzie już jesienią. poza sezonem kwitnienia róż ale o różach nie wspominają, chociaż jadąc z Paryża zauważyli przy drodze rozległe plantacje róż. Byli to zdecydowani miłośnicy róż. Odwiedzili  bowiem kolekcję w Ogrodzie Luksemburskim, szkółkę rodziny Noisette, ale o różach Józefiny milczeli. Trudno więc w świetle tego co tu przytoczyłem  zrozumieć skąd się wzięło owo przekonanie bezwiednie przez lata powielane, że Józefina zgromadziła u siebie wszystkie podówczas znane gatunki róż.

To interesujące o tyle, że podówczas Józefina – jak napisał Alexandre de Laborde – uczyniła z Malmaison prawdziwie wiodący  ogród botaniczny we Francji. Goście którzy mieli szczęście być oprowadzani przez samą Cesarzową byli olśnieni jej wiedzą botaniczną na temat prezentowanych okazów. Nieco mniej entuzjastycznie nastawieni byli dworzanie wyraźnie znudzeni codziennymi odwiedzinami szklarni. Podążając zawsze tą samą drogą i rozmawiając zawsze o tych samych rzeczach. „Rozmowa toczyła się wokół botaniki”, wspominała Mlle Ducrest, „nauki tak interesującej dla Jej Królewskiej Mości, której niezwykła pamięć skłoniła ją do poznania nazw wszystkich roślin , co czyniło nasze spacery męczącymi. Słynne czarne łabędzie cesarzowej, mlle Ducrest uznała za nieskończenie mniej piękne niż pospolita biała odmiana.

Wiemy, że ramach starań Josephine w londyńskim Kew/ przez kanały dyplomatyczne/ o naturalizację egzotycznych roślin na francuskiej ziemi zaproponowano jej co najmniej dwie róże w tym rosa banksiae. Ale jej kolekcja róż nie zawierała jeszcze rarytasów dorównujących  nowościom z Australii i Wysp Przylądkowych.   Dlatego gdy przyszło do uwiecznienia tych rarytasów  zdobytych w różny sposób na całym świecie, tak  Ventenat jak i Bonplant zignorowali róże znajdujące się w zasobach Malmaison. W ważnym wydawnictwie, przepięknie ilustrowanym przez Redoute,  w słowie wstępnym,  Ventenat wychwala Josephine, za  ciąg kolekcjonerski i wybitne kolekcje w Malmaison ale nie pisze o różach. Tak na prawdę postać Józefiny z różami zaczęto łączyć dopiero po jej śmierci w roku 1814. Na przykład botanik Auguste dc Pronville poszedł dalej, umieszczając Malmaison gronie kilku wybranych ogrodów w Paryżu wyróżniających się  znaczną kolekcją róż jak np. Ogród Luksemburski czy Trianon. Pronville opublikował swoją pracę rok po tym, jak wspomnieni już szkoccy ogrodnicy odwiedzili Malmaison, nie rejestrując ani jednej róży,  Ciekawa jest opinia Viberta z roku 1824 , otóż   jakieś dziesięć lat po  śmierci, Josephine przypisuje  jej  rozpalenie we Francuzach pasji do uprawy róż i wyrwanie przewagi handlowej Anglikom i Holendrom. Twierdził, że wkrótce jej wpływ rozprzestrzenił się poza jej najbliższe otoczenie i tak naprawdę od tego czasu można datować wszystkie ważne odkrycia w rodzaju, ulepszenia ich kultury uprawy i wzrost liczby miłośników róż. Nie tylko została uznana – wraz z  Du Pontem – winną rozpalenia w Paryżu „wielkiego impulsu” do uprawy róż, ale i jej ogród w Malmaison był chwalony za ponowne zjednoczenie „wszystkiego, co posiadała Holandia, Belgia i Niemcy, co było najpiękniejsze w tym rodzaju”. Sztuka także odegrała swoją rolę w umacnianiu reputacji Josephine jako miłośniczki róż, a w szczególności jedno z najbardziej znanych dzieł ilustracji botanicznej: Les Roses ,Pier’a Josepha Redoutda. Dzieło to wydawane było w odcinkach i publikowane w trzech tomach w latach 1817-1824. Znalazły się tu jednak tylko dwie róże z kolekcji Malmaison. Jedna to rosa persica a druga to róża galijska , bardzo podobna do Tuscany. Obie ryciny powstały jeszcze przed 1814 rokiem.

Nieco więcej informacji o tym jakie róże uprawiano w Malmaison, dostarcza nam korespondencja pomiędzy Józefiną a londyńską szkółką Lee&Kennedy. Była to ożywiona współpraca , kwitnąca pomimo narastającego konfliktu pomiędzy Wielką Brytanią a Francją. Kennedy  nawet  jedną z córek nazwał Józefina. Jakie więc nazwy róż będą się tu pojawiały? Między innymi będą to: Rosa sinensis – nazwa nadawana kilku odmianom,  r.multiflora carnea,  rosa semperflorens/chodzi zapewne o  Slaters Crimson China/,  Muscosa Alba a także  Shailer  White Moss.

Francuski ekspert Francois Joyaux, szukając w Narodowym Archiwum  w Paryżu zdołał jeszcze zidentyfikować  takie odmiany jak Rosa pendulina,  Four Seasons Rose, r. virginiana, centifolię Unique, i kilka mchowych.

Jednym z jej największych dostawców był kolekcjoner amator, pracownik poczty Andre Du Pont. który miał „bogaty ogród” przy Fontaine au Roi w Faubourg du Temple. Przykładowo, to Du Pont wyhodował różę bez płatków, co tak zaintrygowało  Pronville’a w Malmaison. Rachunki pokazują, że dostarczył do Malmaison dużą liczbę róż (ale niestety bez ich nazw) w 1808 i 1809 roku
może nawet 2,5oo róż w ciągu dwóch sezonów./gdzie też się one podziały!?/ Katalog Du Ponta, zawierał ponad 200 pozycji, choć mówiono, że  uprawiał ponad 500 odmian.
Mniej więcej w tym czasie Josephine również wymieniała się różami ze swoją szwagierką w Kassel.

Jeśli wierzyć słowom  Williama Paula, który przyjechał do Francji by zapoznać się  z dorobkiem szkółkarzy francuskich, najwspanialszą kolekcje róż  można było podziwiać w Ogrodzie Luksemburskim, rozkwitającym pod rządami Alexandre Hardy. Innym , słynnym hodowcą  był Descemet oferujący w swoich szkółkach, które przejął po ojcu, w Saint Denis, około  200 odmian róż. Dorobek jego przejął Vibert a Descemet wyjechał do  powstającej właśnie Odessy by zająć się tam zielenią miejską. Tamże również stworzył kolekcją róż.

Józefina nie dożyła do końca Cesarstwa. Po klęsce Napoleona z Rosją i jego pierwszej abdykacji, przyjęła wrogów swojego kraju jako gości w Malmaison. A to Aleksandra I  i jego bracia Mikołaja i Michała i Fryderyka Wilhelma, króla Prus. Podobno przeziębiła się, oprowadzając Aleksandra po swoich ogrodach i wkrótce dostała wysokiej gorączki. Zmarła w Malmaison 29 maja 1814 r. tuż przed swoimi pięćdziesiątymi drugimi urodzinami.

Nie zostawiła testamentu. Spis ruchomości i nieruchomości zajął robiącym go, 40 dni. Ostatni dzień poświęcono rzadkim roślinom wokół domu, w parku, ogrodzie i w szklarni. Tylko jedna  róża jest wymieniona tam z nazwy:  to „Rosa Metalcupa”, w zestawie z  innymi roślinami cieplarnianymi, takimi jak eukaliptus czy  wiecznie zielona magnolia. Jej kolekcja róż jako całość najwyraźniej nie została uznana za wystarczająco wyjątkową, aby nadać jej wartość komercyjną.

Ale przez cały czas reputacja Josephine jako mistrzyni róż rosła. La Rose de Malmaison, tak zatytułowany obraz namalowany ok. 1866 r. przez francuskiego artystę Hectora Vigora i obecnie wiszący w Malmaison, zawiera cukierkowe wspomnienia szczęśliwszych czasów. Na tle Świątyni Miłości umundurowany Napoleon wręcza różę swojej siedzącej żonie, która błyszczy w białym atłasie, otoczona   grupą kobiet z rodziny i przyjaciół,   trzymają oni w dłoniach cięte róże: więcej róż można zobaczyć w ogrodzie za nimi.

Po przejściu przez kilka rąk, Malmaison osiągnął swój najgłębszy upadek podczas wojny francusko-pruskiej w 1870 roku, kiedy to wojska wroga splądrowały dom a pobliscy mieszkańcy   okradli co się dało z pustego pałacu.

Ponieważ nie istniał żaden katalog róż Josephine, J. Gravereaux , już w XX wieku, sięgnął do współczesnych Józefinie list hodowców róż, takich jak Du Pont czy Descemet - twierdząc (bez dowodów), że „posiadała wszystkie róże znane w okresie Pierwszego Cesarstwa”. Jego lista 197 róż, udoskonalona przez Francois Joyaoux, daje jednak fascynujący wgląd w róże z Pierwszego Cesarstwa.
Dominują Gallicas, których nazwy przypominają cours Josephinca: „Belle Sultane”. „ Beaute  Insurmontable  czyli Piękno nie do pokonania”, „La Tendresse”. „Grand Napoleon, Agathe de la Malmaison”. „Józefina”. i aksamitna róża „Van Eeden”, tak wspaniale namalowana przez Redoutda. Istnieje również wiele Centifolii, alb i damasceńskich, a także odrobina nowych róż bengalskich pochodzących z Chin, które tak bardzo zmieniły oblicze róż na Zachodzie. Wśród ozdobnych róż innych niż historyczne róże posadzone w Malmaison pojawiła się oczywiście  bez dania racji „Souvenir de la Malmaison” – róża, której Cesarzowa nie mogła znać, ponieważ została wyhodowana jakieś trzydzieści lat po jej śmierci.

Ta dekonstrukcja mitu  Cesarzowej Józefiny jako sprawczyni rozkwitu mody na róże, jest dziełem , między innymi , Pani Jennifer Potter, która  w wydanej w 2010 roku książce  The Rose, poświęca temu zagadnieniu cały rozdział. Nie mam w tym żadnego interesu by uczestniczyć w tym procederze po stronie Angolów, tym bardziej, że po stronie Józefiny wyraźnie opowiedział się współczesny autorytet rosarian francuskich, ceniony profesor Francoise Joyaux, ale warto ten punkt widzenia znać i odnotować.

Wypada tylko westchnąć: Jakże silne jest oddziaływanie stereotypów! Koniec końców : czy to ważne kto w tym sporze będzie miał więcej racji? Sądzę, że to dobrze, że rosomania, która narodziła się w początkach XIX wieku, niewątpliwie we Francji, zapewne jako naturalna reakcja ludzka na społeczną brzydotę rewolucji francuskiej, miała ludzką twarz. Piękną twarz cesarzowej. Zapewne jak uczy historia,  w rzeczywistości był to proces dwustronny, Ludzie potrzebowali i piękna i róż, które to piękno uprzedmiotawiały  a Józefina to personifikowała . Dwór dyktował pewne wzory  zachowań i określał gusta. Jakże pięknie się to stało, że  róża nadała procesowi temu, swe trascendentne oblicze.

Marian Sołtys – Listopad 2022

Temat ten , i okolice już niejednokroć poruszałem. Że wspomnę:

* _Pierre Joseph Redoute *

* Rosarium w Malmaison *

Miniatury – ich pochodzenie i krótka historia

Artykuł ten, jest poprawioną wersją artykułu , który zamieściłem w   6 numerze rocznika „Róże” z roku 2022.

Nim zagłębimy się w temat róż miniaturowych, spróbujmy odpowiedzieć sobie na pytanie: Co to są miniaturowe róże?  Sean McCann, niewątpliwy autorytet w tej materii  w książce „Miniature Roses” poświęcił tak postawionemu zagadnieniu  odrębny rozdział ale przyznam, że  po skończonej lekturze miałem w tej kwestii więcej pytań niż  przed jej rozpoczęciem. Czy więc w ogóle jest możliwe  udzielenie zadowalającej odpowiedzi na tak postawione pytanie? Uważam , że nie. Początkowo bowiem  miano nadzieje, że róże miniaturowe da się „upchnąć” w klasyfikacji botanicznej – tak jak chińskie, piżmowe czy np. wichury. Jednak w miarę rozwoju tej grupy róż , ich różnorodność zaczęła rozsadzać klasyczne ramy klasyfikacyjne. Na dokładkę nie daje się obronić jednorodności  tej grupy gdyż początkowe przekonanie iż wywodzą się one z jakiejś nie do końca określonej  – której na dokładkę od stu lat z okładem nikt nie widział - rosa chinensis minima -  dziś nie daje się obronić. Dlatego też zaczęło przeważać podejście utylitarne / anglosasi mają do takiej opcji widzenia świata słabość/  jak np. u Ralpha Moore który podobnie jak Dr.   Thomas Cairns we wstępie do omawiania sekcji miniaturowych róż ARS rocznik 1988  sugeruje podział na trzy kategorie:

mikrominiatury,
miniatury
makrominiatury.

Dziś już widzimy, że wobec słabości i pewnej jałowości intelektualnej  badaczy zajmujących się tą tematyką, którzy nie potrafią narzucić przekonywującej i użytecznej narracji, hodowcy sami  biorą się za rozwiązanie tego problemu. Najbardziej jaskrawym przykładem niech będzie tu Patrick Dickson, który wylansował bardzo użyteczną nazwę  dla pewnej określonej grupy róż, mianowicie – Patio rose. Czy też Amerykanie ze  Sweethartroses. Biorąc to wszystko pod uwagę , uczciwie będzie powiedzieć, że nie umiem poprawnie odpowiedzieć na pytanie co to są miniaturowe róże. Ale  w związku z tym  -czy da się opowiedzieć o czymś co nie do końca jest zdefiniowane? Jak najbardziej!

„Tożsamość osoby, która sprowadziła pierwszy egzemplarz tej bardzo interesującej rodziny róż do Anglii, nie jest znana, nie wiemy też gdzie ją pozyskał” – tak zaczyna rozdział poświęcony rosa chinensis minima, Roy Shepperd w swojej wydanej w roku 1954 History of Roses – str. 62.

Jednak bezwzględni badacze i klasyfikatorzy za wszelką cenę starają się je umieścić w swoim uładzonym u porządkowanym świecie , jednakże z miniaturą, tak się  nie da. To róże, mityczno-mistyczne, wręcz metafizyczne i bez jakieś, minimalnej dozy filozofii ich nie pojmiesz.  Bowiem już pierwsze pytanie, postawione na wstępie : Skąd one się wzięły – wydaje się  proste i precyzyjne ale już  odpowiedź na nie napotyka na  nie  dające się pokonać trudności. Ci którzy chcą widzieć świat uładzonym jednak znaleźli odpowiedź: od rosa chinensis minima. Zupełnie przekonywujące ślady prowadzą też na świeżo pozyskaną dla Korony brytyjskiej,  wyspę Mauritius. No i dobrze , ale  od z górą stu lat, nikt jej nie widział. Na drugim biegunie  znajdziemy tych którzy to jednoznacznie zanegują  twierdząc, że żadnej rosa chinensis minima nie ma i nie było. Przykładowo , jak Ralph Moore, za którym świadczy wielkie, bogate życie i prawie stuletnia praktyka w obcowaniu z różami a zwłaszcza różami miniaturowymi. Jak więc w rzeczywistości było? Tego właśnie nie wiemy.

Zacznijmy więc może od owych mitów. Dobrze osadzona  w realiach jest narracja Henri Correvana, który opowiada jak to jego przyjaciel pułkownik Roulet , służąc  w roku 1917 w wojsku na Szwajcarii, zoczył na parapecie jednego z domków wiejskich w Mauborjet małą kwitnącą na ciemno różowo , różyczkę  o jak gdyby pomniejszonych pędach, liściach i kwiatach. Zauroczony nią  wybłagał właściciela o sadzonki, które przekazał właśnie Correvanowi.  Przy okazji dowiedział się, że  różyczka ta była uprawiana przez właścicieli od pokoleń. Sto lat? Być może, a może i więcej. Jak wspomniałem, jest to rok 1917. Namnożone sadzonki,  – Correvan zajmował się roślinami skalnymi – trafiają na rynek, ale w sumie jest to tylko ciekawostka. Głowy nie urywa, choć Correwan widzi ją jako np. ważny element ogrodów skalnych.

Przy okazji dowiadujemy się, że ona nie była wcale pierwsza. Już gdzieś tam w połowie XVIII wieku / 1762/na terenie Anglii spotkamy się z różami miniaturowymi. Później nagle okazuje się jak pisze Sean McCann , że ten kto tę rewelację wygrzebał pomylił  rok z numerem ryciny. Może nie znał łaciny? Tak więc historia z powrotem cofa się mniej więcej do połowy wieku  XIX gdy róże miniaturowe pojawiają się w kwiaciarniach. Wyraźniejszy ślad w historii róż zostawiły lawrenciany, miniaturowe róże nazwane tak od nazwiska malarki Mary Lawrance , która na przełomie XVIII i XIX wieku, pasjami je uwieczniała na obrazach.  Pojawiły się i zniknęły. Tu czujemy się pewniej. No i okazuje się, że mamy kolejny trop,/ może po lawrentianach?/ bo gdzieś w ogrodzie prywatnym w Oakington koło Cambridge  Alan Bloom, znajduje około roku 1930 w prywatnym ogrodzie   kolejnego karzełka, który w rękach czy też na grządkach tej samej rodziny gościł od wielu pokoleń. Nazwie go Oakington Ruby. Ponieważ Bloomowie prowadzą firmę ogrodniczą, bez problemu namnażają znajdę i wchodzi ona do obrotu handlowego.

A na kontynencie? Popatrzmy jak na tę sprawę patrzy Roy Shepperd  w History of the rose. strona 64

„…Niepewna jest również wczesna historia r.chinensis minima w Europie kontynentalnej. Niektórzy historycy twierdzą, że słynny szwajcarski botanik Augustin Candolle jeszcze przed   Anglikami zdobył ciekawą roślinę z Mauritiusa i zasadził ją w swoim ogrodzie w Szampanii, gdzie była znana jako r.indica humilis.  Autor nazwy Nicola Seringe opublikował tę informację dopiero w 1818 r.   Natomiast pierwszego francuskiego botanicznego opisu tej róży dokonał Thory,  Użył nazwy r.indica pumila i  wspomniał  o zarówno pojedynczych, jak i podwójnych formach.
W oparciu o dostępne informacje, możemy stwierdzić jedynie, że r.chinensis minima lub jej przodek pochodzi z Chin, chociaż nigdy nie był tam spotykany w naturze i dotarł do Europy przez Mauritius.”

Najwyraźniej miniaturowe róże nie zrobiły takiego wrażenia na francuskich hodowcach, jak na angielskich, i do około 1835 roku wspominano o nich z niewielkim entuzjazmem we francuskiej literaturze różanej. Następnie, dzięki wielkiej popularności, jaką te miniaturowe klejnoty osiągnęły w Anglii, i dzięki wykorzystaniu wartości handlowej odmian o podobnym pokroju,  i różnych kolorach, rozbudziło się zainteresowanie Francuzów i podjęto intensywne wysiłki celem powiększenia klasy. Wprowadzono kilka nowych odmian, a róże te stały się ulubionymi  gadżetami ogrodowymi zarówno w Europie, jak i w Ameryce. Ich popularność ponownie osiągnęła  szczyt w latach 1830-1850 po czym zaczęła spadać   ponieważ  róże Polyanta zaczęły stopniowo wypierać je na swoją korzyść.

I o jeszcze jednej różyczce trzeba by wspomnieć. Pompon de Paris, róży którą sprzedawano  w XIX wieku w  Paryżu jako doniczkową roślinę. Znana była mniej więcej od roku 1840. Wielu autorów traktuje ją jako identyczną z Rouletti.

Spekuluje się więc , że skoro tak się rzeczy mają, że wprawdzie  miniaturowe róże znaleziono w  różnym czasie , ale wywodzą się a tego samego miejsca – Mauritius -   a jednocześnie były / czy też są / do siebie bardzo podobne więc musiały mieć swego przodka ową/ mityczną? hipotetyczną?/ rosa chinensis minima, która podkreślmy to jeszcze raz, była czy też musiała być. Narracja ta  bardzo się upowszechniła bo była prosta, logiczna  i wiele porządkowała, a porządkować trzeba było bo oto dochodzi do przełomu.

Pewne rzeczy jak wiemy czasem sobie leżą i leżą, czas je kurzem przysypie i nagle ktoś sięga po nie , odkurza i okazuje  się , że to perła, nieomal jak zapomniane jajko Faberge po babci. Tak też było z Rouletti. Sięgnął po nią mało znany holenderski szkółkarz Jan de Vink. Gdy zapylił ją w 1935 roku pyłkiem innej, o drobnej posturze różyczki, polyanty  Gloria Mundi wyhodowanej całkiem niedawno przez Ruitera  w roku 1929 – uzyskał miniaturkę którą nazwał Peon , a która to wzbudziła wprawdzie drwiny i wesołość kolegów po fachu, ale zaintrygowała Roberta Pyle z USA, który w tym czasie peregrynował po Europie w poszukiwaniu ciekawostek i nowości dla swego giganta ogrodniczego a z hodowlą nowych odmian róż w Stanach Zjednoczonych, jak wiemy, było wówczas nietęgo. Odwiedził i Jana de Vink.  Zaintrygowała go ta miniaturka. Bierze owego Peona i przemierzają Atlantyk by tam zmienić  jego imię na Tom Thumb -  jest to niezbędne w królestwie wpływów marketingu. A ponieważ pojawia się zainteresowanie klienteli, Robert Pyle opatentowuje ten wynalazek hodowlany. Gdy umieszcza ją swym katalogu, chętnych do nabycia owego dziwu jest tyle, że podaż się nie wyrobiła i Tomcio znika na rok z katalogu by firma mogła zgromadzić odpowiednie zapasy towaru.  Przyszedł bowiem czas na miniatury.  Coraz więcej ludzi, w tym i majętnych mieszka  w tłocznych zbiorowiskach gdzie  miniaturka w mini ogrodzie czy wręcz na  parapecie okna jest w sam raz. Jan de Vink zasypany deszczem dolarów od Roberta Pyle, rozwija swą firmę i proponuje kolejne kreacje. Jakże podobne są losy tej róży  jak Peace i jej twórcy Francisa Meillanda! Kariera de Vink’a po niecałych 20 latach, kończy się równie spektakularnie jak i się zaczęła. Traci bowiem wzrok i wycofuje się z biznesu. Po sobie zostawia jeszcze kilka innych wspaniałości jak Pixie, Midget czy przede wszystkim wspaniałą, otrzymaną w roku 1953 z mariażu  Toma Thumb i Cecile Brunner -  Cinderellę.

Jeżeli już została wydeptana ścieżka , to tylko kwestią czasu jest by mogli podążyć nią inni. Kto był następny? Pedro Dot czy Ralph Moore? Ja, dałbym pierwszeństwo Pedro Dotowi. W roku 1940 dowiadujemy się, że  wykorzystuje on  pomysł Holendra i  zapylając własną odmianę, floribundę  Eduadro Toda, pyłkiem Rouletti, otrzymuje  swoją własną, pierwszą miniaturkę Baby Gold Star. Powoli i konsekwentnie rozwija  intrygujący świat własnych miniaturek. Główne skrzypce grają w nim i Rouletti i Pompon de Paris.

Jak słusznie mówi Friera Joaquin Martinez, /Fiera, to jego uczeń i przyjaciel  który, swoim ogrodzie w Madrycie, zasadził prawie wszystkie odmiany swego mistrza/ o twórczości P.Dota, należy zauważyć, że bez miniatur, które stworzył już prawie 100 lat temu, nie  byłby pamiętany po dziś dzień  na arenie międzynarodowej. Perla de Montserrat i Perla de Alcanada , to dwie najbardziej znane miniaturki Pedro Dota. Prezentacja pierwszych jego miniatur tj. Baby Gold Star i  Perla de Alcanada, odbyła się w ogrodzie różanym hotelu Ritz w Barcelonie, z okazji wystawy w maju 1946 r. zorganizowanej przez magistrat Barcelony.  Są to czasy wojny domowej w Hiszpanii i drugiej wojny światowej i utrudnionego przepływu informacji. Jednakże Hiszpanie są świadomi wyjątkowości tego co robi Pedro Dot. Rząd rewolucyjny nawet chroni jego posiadłość dekretem jako dobro narodowe. Są to lata czterdzieste.

Za oceanem natomiast dojrzewa przyszły gigant w świecie róż a w świecie róż miniaturowych, to postać zupełnie wyjątkowa. Jest to Ralph Moore.  W jego twórczości pojawią się w zasadzie wszystkie trzy wspomniane wcześniej nurty hodowlane. Jest Rosa Rouletti jest i tajemnicza Dama z Oksfordu czyli Oakington Ruby, znaleziona , jak już wspomniałem, w roku 1933 przez C.R. Blooma w ogrodzie prywatnym koło Oksfordu. Jest też i Tomcio Paluch de Vinka i dorobek Pedro Dota.

Jak powiada sam R.Moore, Rouletti, po raz pierwszy  zobaczył w roku 1935 i bardzo go ona zaintrygowała więc szybko dołączyła do niej podobnie jak Pompon de Paris  i Tom Thumb. Rynek na miniatury dopiero się rodził, nic więc dziwnego, że dopiero  w roku 1940  ujrzała światło dzienne jego pierworodna - Zee - będąca owocem związku przeciętnej pnącej polyanty Carolyn Dean z Tom Thumb .

To właśnie Ralph Moore  oceniając swój pięćdziesięcioletni  z okładem dorobek, we wspaniałym wydanym w latach 50 , manifeście , który zatytułował: „Wszystko o miniaturowych różach” , zaneguje  istnienie rosa chinensis minima. Pokaże, że miniaturki pojawiały się na przestrzeni dziejów i znikały w zależności od mody czy zapotrzebowania społecznego. Pojawiały się również w mainstreamie hodowlanym bez faktycznego udziału owego mitycznego źródła. Pokazuje też jak pojawiały się miniaturki  z udziałem np. Old Blush  a przykładem niech będzie siewka od Old Blush z wolnego zapylenia - Blue Bird/- czy wręcz bez bezpośredniego udziału róży chińskiej. Przykładem niech będzie Baby Peace, miniaturowy sport od Peace.

I jeszcze o jednym aspekcie pracy Ralpha Moore chciałem powiedzieć. Posłużę się tu  cytatem z jego  All About Miniature Roses :gdzie przyznaje ,że „Prace i pisma dr Waltera Lammertsa znacznie przyczyniły się do mojego sukcesu w hodowli miniatur… ” mimo że jest on znany w kręgach miłośników róż dzięki rozwojowi odmian wielkokwiatowych, takich jak „Charlotte Armstrong”, „Chrysler Imperial”, „American Heritage” i Queen Elizabeth”. Jego odkrycie i sformułowanie podstawowych praw dotyczących dziedziczenia koloru czerwonego / żółtego dwukolorowego koloru, długości pąków i innych cech pomogło udostępnić te cechy w moich miniaturach.”   Walter Lammerts był aktywnym kreacjonistą,  i jestem przekonany, że R. Moore świadomie czy nie, ten sposób myślenia o świecie  przyjął. Jego rozważania o naturze hybrydyzacji  o poszukiwaniach i celach jakie przed sobą stawiał chwytają za serce. To hymn o wielkości i wszechmocy Boga.  Jakże ważne jest poprawne odczytanie swego miejsca w świecie i swej roli jaką przyszło nam w nim odegrać. Nie, to nie jest tani determinizm, bo ciężko jest polemizować np. ze stwierdzeniem Moore’a,  że w hybrydyzacji nie możemy wyjąć więcej niż włożyliśmy.

To zapewne dlatego powiedział: ” Celem całej mojej hodowli było wyhodowanie lepszych miniaturowych róż, a nie tylko czegoś innego.” Jakże proroczo brzmią te słowa dzisiaj w dobie bezwzględnego dyktatu rynku, gdy miłośnicy róż na całym świecie  skazani są na samotną walkę z zalewającym ich chłamem hodowlanym. Ralph Moore świetnie wykorzystał niezwykły dar Boży jakim było długie ponad stuletnie życie.  Świat róż miniaturowych zostanie przez niego bardzo poszerzony. Już w początkach swojej pracy z miniaturkami wyhoduje miniaturowe róże pnące. Było to  jeszcze w czasie gdy nikogo nie interesowały podobne ekstrawagancje i trop ten z braku zainteresowania nim zaniechał. Podjął go ponownie  angielski hybrydyzer amator Chris Warner który jeszcze przed rokiem 1990  pokazał swój dorobek w tym zakresie i otrzymał od RNRS  główną nagrodę za piękną pnącą miniaturkę Laura Ford. .

Moore  natomiast zainteresował się nowymi wyzwaniami. Wyhodował mianowicie miniaturową różę mchową, czy zaimplementował  do miniaturek intrygujące ozdobne sepale  Chapeau de Napoleon, wyhodował pierwsze miniaturki striped i będąc już w wieku około setki cieszy się: „rozwiązałem problem striped – czekam na nowe wyzwania”.

Za tymi gigantami przyszło wielu innych, przywołani przez zew rynku i wielkie pieniądze jakie tam leżą . Wspomnijmy o niektórych   jak np. Quinto Mansuino, który podjął się niejako swoistej mission impossible. Mianowicie postawił sobie za cel wyhodowanie  róży miniaturowej z udziałem r. banksiae. Tylko ten kto widział r. banksiae w akcji wie jak szalone wyzwanie rzucił sobie Q. Mansuino. Nie miejsce tu na opisywanie jego  perypetii – dość powiedzieć, że wygrał. Wyhodował całą grupę/ klasę/ róż  o proporcjonalnie pomniejszonych wszystkich elementach rośliny. Tak pędach jak i kwiatach czy liściach. Tę grupę róż zwiastowała Generosa.  Wówczas to Mansuino poczuł, że osiągnął swój cel. Według irlandzkiego eksperta od róż, Seana McCanna: ”To nie była miniaturka w tym sensie jaki dziś przypisujemy temu określeniu, ale piękna miniaturowa róża oznaczona jako miniaturowy mieszaniec herbatni, progenitor linii uprawnej do produkcji kwiatów ciętych uprawianych głównie we Włoszech od końca lat sześćdziesiątych”.

Nie sposób nie powiedzieć kilku słów o Keith Laverze. To zmarły   17 lutego 2010 roku  niezwykle płodny a u nas prawie nieznany hodowca kanadyjski.  Szczególnym powodem do chwały Lavera może być imponująca kolekcja róż miniaturowych. Według CRS, zarejestrował 105 odmian miniaturek.  Od roku 1982 wypuścił dwie serie hodowlane róż miniaturowych Potluck i Sprigwood . Jego odmiana Potluck Yellow została sprzedana na całym świecie w ilości ponad 5 mln egzemplarzy. Natomiast Gold Mine została w 1985 roku, oficjalną różą World Federation of Rose Societies. Przez pewien czas był prezesem CRS. Poza działalnością hybrydyzerską   prowadził również szkółki róż. W swojej firmie był prekursorem zastosowania technik komputerowych w hodowli róż miniaturowych.

No to może jeszcze coś o Harmonie Saville. Był jednym z największych na świecie hodowców i producentów miniaturowych róż. W roku 1971 założył specjalistyczną firmę Nor’Est Miniature Roses, która zajmowała się nie tylko produkcją róż, ale i ich hodowlą.   To kolekcjoner nagród i wyróżnień takich jak Award of Excellence ( AOE) jak i  AARS. Pierwszą róż z którą  wygrał nagrodę AOE była Child’Play. Potem to już seryjnie. Na pierwszym miejscu postawiłbym tu Party Girl z którą wygrał pierwszą Award of Exellence w roku 1981  i z odmianą tą wiąże się około 65 potomków wyhodowanych również przez innych hodowców. Jego ostatnie osiągnięcia hodowlane to  wprowadzenie zapachu do róż miniaturowych. Tym samym jego pachnące Scentsational i Seattle Scentsational - stały się trwałym wkładem w dziedzictwo  świata róż. A jak powiedzieć, jak to ocenić że w 2002 roku miniaturowa róża,  Harmona Saville , o nazwie „Overnight Scentsation”, udała się w kosmos, aby pomóc w badaniach dotyczących wpływu braku grawitacji grawitacji na zapach róży i  pomóc nam  poprawić zapachy wielu innych produktów konsumenckich.

Niewdzięcznikiem byłbym, gdybym nie poświęcił choć trochę miejsca różom miniaturowym w Polsce. Historia  ich jest bardzo skromna  , ale  i u nas działo się trochę w świecie  u miniaturek. Różami miniaturowymi zauroczył się  ksiądz  Hieronim Lewandowski/ 1909- 1998/ zwany Różpasterzem, który uprawiał  je w swoim ogródku przy plebanii. Prowadził rozległą korespondencję z rosarianami z  całego świata a od Kordesa, jak sam powiadał , w pudełkach po cygarach  otrzymywał co ciekawsze nowości.   Wielka szkoda, że ksiądz H. Lewandowski nie zainteresował się hybrydyzacją miniaturek. Choć z jego wypowiedzi , dziś dostępnych  niezbyt jednoznacznie wynika, że swoje róże miniaturowe rozmnażał nie tylko  przez okulizację czy sadzonkowanie , ale również  przez siew. Rozumiem , że były to efekty wolnego zapylenia.

Ponieważ inni polscy rosarianie również nie zajmowali się po wojnie hodowlą nowych odmian róż – wyjątkiem chlubnym jest Pan Stanisław Żyła – to i w historii miniatur nie zostawiliśmy znaczącego śladu. W roku 1965 , Bolesław Wituszyński wyselekcjonował miniaturowy sport od Margo Koster a nazwał go Kutno. W roku 1967, jeszcze raz Bolesław Wituszyński zapisze się  historii miniaturowych róż  gdy z róży miniaturowej Dorotte  wyselekcjonuje czerwony sport i nazwie go imieniem swej córki – Marylka. Rośnie ona  nawet w ogrodach papieskich w Watykanie. Nie wiem jak się na tę sprawę zapatruje Pan Stanisław Żyła, ale  bez większego naciągania  takie jego odmiany jak Rousefernn czy Św. Tereska, również zaliczyłbym do róż miniaturowych. Podobnie zresztą jak i  śliczną różę Łukasza Rojewskiego – Czesław Miłosz. To na razie wszystko co mógłbym Państwu zaprezentować z rozdziału o różach miniaturowych w Polsce.

I jeszcze nutka osobistego wątku. O Szilvestrze Gyorym. Osobistego, bo miałem tą niewątpliwą przyjemność poznać go osobiście. Przyjaciele żartują, że Gyory polubił  miniaturki  z konieczności bo ma do dyspozycji niewielką, kolejarską działkę. Ten Słowak węgierskiej narodowości zapatrzył się na swego rodaka Gergely Marka i jak mówi skoro okupanci tureccy mogli przyozdobić  Budę wspaniałymi ogrodami różanymi to dlaczego nie możemy zrobić tego my, współcześnie. Gyory postawił na róże miniaturowe , których wyhodował dziesiątki odmian. Niestety to wszystko dzieje się poza europejskim meinstreamem hodowlanym. Jego dorobek znają nieliczni rosarianie z kręgów dawnych Austrowęgier.

Niech cytat z Davida Austina, wybitnego angielskiego hodowcy róż, podsumuje zarysowaną tu ewolucję miniaturowych róż: „Dziwnym faktem jest, że miniaturowe róże zyskały więcej uwagi w krainie„ większych i lepszych” w Stanach Zjednoczonych, niż gdziekolwiek indziej. Może czas pomyśleć o miniaturach nie tylko jako o roślinach rosnących na parapetach lub w glinianych doniczkach w kuchni babci, ale o wszechstronnych roślinach ogrodowych.”

Artykuł ten, jest poprawioną wersją artykułu ,który zamieściłem w   roczniku „Róże” z roku 2021.

Skąd się wzięły czerwone róże XX wieku?

Artykuł ten jest  powtórzeniem mojego artykułu o tym samym tytule a zamieszczonego w 4-5 numerze biuletyny PTR „Róże”.

Gdy przeanalizujemy rodowody wszystkich ważniejszych czerwonych róż, to okaże się, że  tak na prawdę mocno biją tylko dwa źródła. Jedno, to  linia utraconej już /chyba/ róży Alexandra Dicksona II.  Liberty, a drugie to przepiękny mieszaniec herbatni Chateau de Clos Vogueot. Pochodzenie obu tych róż jest mocno niepewne. Są tylko mocno narzucające się sugestie, że ten niezwykły duet  wywodzi się wprost od  wielkiej trójcy jak gdyby pramatek czerwonych róż jaką stanowią Gloire de Rosomanes , Geant des Batailles i General Jacqueminot. Pierwszą, była Gloire des Rosomanes, wyhodowana przez Plantiera około roku 1825, ale na rynek została wprowadzona przez Viberta, ponad 10 lat później. Była to zapewne siewka róży chińskiej, ale kto to dziś wie jak było w rzeczywistości.Ta róża jest jednym z tych typów, które nie pasują do żadnej uznanej kategorii, klasyfikowana bowiem była jako mieszaniec róż chińskich lub jako mieszaniec burbońskich .  To bardzo płodna róża, HMF  ustalił liczbę jej potomków na ponad 12 tysięcy odmian. To z jej siewek, Nerard  w roku 1845 wyhodował  Geants des Batailles, a z jej udziałem i jakiejś innej siewki  Gloire des Rosomanes - Roussel w roku 1853 , otrzyma  trzecią część  naszego tryptyku a mianowicie General Jacqueminot. Tym razem nie ma już wątpliwości. To remontantka, prawdziwie czerwona remontantka. Gdzieś w 15 lat potem, zainteresuje się nią Jean Pierre Liabaud i  doprowadzi do jej mariażu z Geants des Batailles. Efekt? – to słynny Baron Bonstetten a jego siewka uzyskana w roku 1875 przez najsłynniejszych w świecie róż szwagrów, duetu – Soupert&Notting, została przez nich nazwana Eugene Furst. który to już miał bezpośredni wpływ na rozwój czerwonych róż w XX wieku.

 Liberty Alexandra Dicksona II z roku 1900  jest krzyżówką różowej Mrs JW Grant 1892  z Charles J.Grahame 1898 /nieznanego  a raczej ukrytego pochodzenia/ obie z warsztatu Dicksonów/ . Ta wersja obowiązuje dzisiaj, ale nie zawsze tak było. Jeszcze w roku 1934 w  The Rose Annual (The National Rose Society, 1907-1965) rocznik 1934  czytamy, że jest to krzyżówka  Mrs. J.W.Grant i General Jacqueminot. Jednak w roku 1949 w American Rose Annual pojawia się artykuł Jamesa Aleksandra Gamble a tam czytamy: „Jeśli chodzi o pochodzenie „Liberty”, Alexander Dickson, Jr., obecnie dyrektor Alexander Dickson & sons Ltd., zapisał pod datą 15 lipca 1948 co następuje:

„Liberty została wyhodowana przez ojca piszącego te słowa, Alexandra Dicksona,  który teraz  ma 91 lat i nadal  zainteresuje się sprawami naszej firmy. Ta róża była krzyżówką „Mrs W. J. Grant ‚i innej siewki Dicksona o nazwie „Charles J. Grahame”. Jak wiadomo, „Liberty” było w tym czasie  ofertą przełomową i wraz z rodzicielskim potomstwem stanowiło podstawę naszej wcześniejszej hodowli. Nasza polityka nie ujawnia pochodzenia naszych nowych odmian , ale tu po raz pierwszy ujawniliśmy pochodzenie tej odmiany. „Czy to nam coś wyjaśnia? Absolutnie nie, bowiem nie znamy pochodzenia Charles J.Grahame.

„Niewątpliwie, prowadząc pierwszorzędną hodowlę róż, Dicksonowie musieli mieć pod ręką w roku 1900 w swojej kolekcji, czysto czerwoną   ”General Jacqueminot”, jak również inne czerwone odmiany -  sugeruje dr. Gamble w cytowanym artykule. W każdym razie „Liberty” wykazała pełne prawo do nazywania jej matką czerwonych róż w praktyce. HMF podaje, że pochodzi od niej około 14 000 potomków. Powód jej prepotencji w czerwonych barwach jest nadal ukryty w firmie Alexandra Dicksona z Newtownards w Irlandii.- konkluduje Gamble.

Drugie źródło to  Chateau Clos de Vogueot. Wyczarowana przez „Czarodzieja z Lyonu” Joseph Pernet Duchera w roku 1908. Pochodzenie   jej okrywa mgła tajemnicy. Jednakże choć nie znamy na 100% jej pochodzenia, to jej czerwień wprost sugeruje pokrewieństwo z General Jacqueminot .HMF podaje, że  możemy jej przypisać blisko 14 000 potomków. Opisy odmianowe do roku 2008  wprawdzie jej pochodzenie podawały jako nieznane, jednakże w roku 2009 ukazało się opracowanie autorstwa Marie-Thérèse Haudebourg zatytułowane „Roses du Jardin”, gdzie autorka podaje , że jest to hybryda (‚Mme Eugène Verdier’ x ‚Eugène Fürst’) x (‚Souvenir de Wooton’ x ‚François Coppée’). Nas w tej informacji najbardziej zainteresuje fakt uczestniczenia Eugene Furst w akcie powołania do życia Chateau de Clos Vogueot.  Mamy więc potwierdzenie – niestety niewystarczające, bo tylko z jednego źródła -  tego, co intuicyjnie podejrzewaliśmy od dawna. Jest to najprawdopodobniej potomek  owej przywołanej na początku wielkiej trójki .

Tak oto  zaprezentowałem, dwie wielkie czerwone róże, z których wywodzą się wszystkie ważne czerwone róże wieku XX i tak na prawdę nic pewnego o nich nie wiemy. Po tym wprowadzeniu, możemy już w miarę swobodnie przyglądać się liniom rodowodowym naszych najulubieńszych czerwonych róż dwudziestego wieku.

I.

Na pierwszy ogień weźmiemy różę  Christopher Stone z roku 1935 Herberta Robinsona  wywodzącą się z mariażu Etoille de Hollande  H.Verschurena 1919 z General McArthur E.G. Hill z roku 1904. Jako ciekawostkę podam, że Christopher Stone nie pozostawił po sobie szczególnie udanych czerwonych róż , natomiast zasłynął udziałem  w stworzeniu całej bogatej linii róż fiołkowo lawendowych a zaczęło się to w roku 1961 od Walz Time Delbarda. Dalej Sirieniewaja Mieczta  Z. Klimienko czy Vol de Nuit znowu Delbarda, który w roku 1975 jak gdyby spina prace na tą linią hodowlaną wielką różą Blue Nile.

Etoille de Hollande - Hendrikus Verschuren  1919 =  General Mc Arthur E.G.Hill  1904 x Hadley Montgomery 1914

General Mc Arthur 1904 = Marquise Litta 1893 J.Pernet Ducher  = Lady Mary Fitzwilliam/ różowa/ x Eugene Furst 1875. Natomiast dawca pyłku jest Nn.

Hadley z roku 1914 Alexandra Montgomery = /Liberty 1900 x Richmond 1904/ x General Mc Arthur 1904.

Richmond – E.Gurney Hill 1904 =  Lady Batersea George Paul  1901 czyli Madame Abel Chatenay x Liberty. Dawcą pyłku w tym zamyśle hodowlanym jest również  Liberty 1900.

Wróćmy jeszcze na chwilę do róży Eugene Furst – Wywodzi się on od ciemno czerwonego Barona Bonstetena który jak wiemy jest spadkobiercą  i General Jacqueminot i Geant de Batailles i  – jakże by inaczej – Gloire de Rosomanes.

O Liberty już pisałem, tu jeszcze powiedzmy, że możliwości tej odmiany  zostały  docenione  przez szkółki E. G. Hill z Richmond w Indiana. Bez zbędnej zwłoki kupili od Dicksonów amerykańskie prawa  autorskie, bowiem natychmiast dostrzegli , że „Liberty” to genialna róża w bogatym aksamitnym szkarłacie.  E.G.Hill nazwał swoje pierwsze jasno, szkarłatne – jeżeli tak to można powiedzieć – ulepszenie    niedawno wszak zachwalanej Liberty – „Richmond”,tak  aby wyraźnie zaznaczyć miejsce jej wyhodowania. Jego konkurent, Alexander Montgomery z Hadley w Massaschusetts, kiedy uzyskał jeszcze lepszy, bogatszy szkarłat niż „Richmond”, nazwał go Hadley, również od miejsca wyhodowania. A z kolei  Frederic Dorner, przedstawiciel dynastii z Lafayette/Indiana/, by przywrócić chwałę tej różanej linii   do Indiany, nazwał swoją jaśniejącą żywym karmazynowym kolorem różę -  Hoosier Beauty. Podobnie postąpił kilka lat później, Holender Hendrickus Verschuren, aby  podkreślić jej narodowy rys  , swoją ciemno czerwoną różę, którą wyhodował  z użyciem Hadley , nazwał  Etoile de Hollande .

II.

Kordesowie i ich czerwone róże to cała wielka epopeja godna odrębnego upamiętnienia. Tu skoncentruję się tylko na   Wilhelmie Kordesie II, bowiem miał on szczególną słabość do czerwonych róż, zwłaszcza do tych z nieco ciemniejszym odcieniem, bowiem wyhodował ich podczas swej olśniewającej kariery,  około 40 odmian, co stanowi  30% jego dorobku. Wszystkie  powstały w przeciągu zaledwie 25 lat pomiędzy latami 1930 a 1955  .   Jego  pierwotnym zamysłem hybrydyzerskim, było wyhodowanie róży czerwonej z użyciem, w oparciu o Madame Caroline Testout. Ponieważ jego bezpośrednie krzyżówki tej róży z udziałem  General Jacqueminot nie były udane, wybrał  drogę pośrednią. Mianowicie zwrócił uwagę na innego  różowego mieszańca herbatniego Fredericka Ewansa, niestety dziś już utraconego - Superb. Rodzicami tej róży była właśnie Madame Caroline Testout  z Willowmere. Otóż krzyżując ową Superb z Sensation otrzymał w roku 1929, wspaniałą, wymarzoną i jak najbardziej czerwoną  Cathrine Kordes.  Jednakże Kordes dążył do jeszcze bardziej czerwonej i bardziej aromatycznej róży. Skrzyżował więc „Cathrine Kordes” z W.E. Chaplin a jedną z otrzymanych  tak w roku 1935   siewek, okazała się Crimson Glory - bardzo ciemnoczerwona, bardzo aromatyczna i później bardzo popularna na całym świecie.

Niektóre inne czerwone róże Wilhelma Kordesa II, które zajęły poczesne miejsce w panteonie róż, to  World’s  Fair  (ciemnoczerwona floribunda, zdobywczyni  AARS za rok 1940), potomkini Dance of Joy i właśnie Crimson Glory. Róża ta  da w roku 1951, już po wojnie, jeszcze jedną ciemno czerwoną sławę Kordesów. Independence/ Baby Chateau -również Kordesowa purpurowa pół polyanta pół floribunda x Crimson Glory/   to pomarańczowoczerwona róża, która kiedy się pojawi , wywołała trzęsienie ziemi  w świecie róż. Ten niespotykany podówczas kolor kwiatów róży powstał poprzez wytworzenie się w różach pelargonidyny , substancji chemicznej nadającej pelargoniom ich unikalny  odcień. Odmiana ta jest protoplastą wszystkich pomarańczowoczerwonych róż i dzięki swej specyficznej, przez dłuższy czas niespotykanej u róż barwie – była wartościowym uzupełnieniem asortymentu róż. Do czasu pojawienia się Independence można było powiedzieć, że róże wielkokwiatowe nie miały pigmentu pomarańczowego. Independence to również roślina mateczna  wysoko cenionej „Karl Herbst”. Róża ta , znana jest również jako Red Peace . Ten pochodzący z roku 1950, potomek Independence i Peace, został tak nazwany  dla upamiętnienia bardzo  dobrego przyjaciela hodowcy. Droga W Kordesa do swej wymarzonej, ciemno czerwonej róży wyglądała w skrócie tak oto:

Crimson King W.Kordes 1942 = Crimson Glory 1935 x Kardinal 1933 czyli siewka Chateau Clos de Vogueot .

Crimson Glory  Kordes 1935= Cathrine Kordes 1929/ Superb 1924 x Sensation/1922 x W.E.Chaplin 1929 o niewiadomym pochodzeniu

Catherine Kordes 1929 = Superb/różowa/ x Sensation 1922 E.G.Hill

Sensation  Joseph Hill rok 1922 =Hoosier Beauty 1915 x Premier 1915

Hoosier Beauty 1915 = Richmond 1904 x Chateau de Clos Vogueot  1908

Kardinal 1933 jest  siewką od Chateau des Clos Vogueot.

IIA.

Independece 1951 W.Kordes = Baby Chateau Kordes 1936 x Crimson Glory 1935

Baby Chateau Kordes 1936  = Aroma Cant 1930 x / Eva Kordes 1933 x Ami Quinard Mallerin 1927/

Aroma jest nieznanego pochodzenia, natomiast Ami Quinard to potomek Chateau de Clos Vogueot. Pod postacią Independence , jak widzimy, łączą się zgrabnie  oba praźródła czerwonych róż.

IIB.

Barcelona 1932 W.Kordes- = Sensation 1922 J.Hill x Templar 1924/ x Lord Charlemont 1922 McGredy

Sensation 1922-=Hoosier Beauty Frederic Dorner 1915 x Premier E.G.Hill  1915

Templar  – Alexander Montgomery 1924 = Premier 1918 x NN

Lord Charlemont = rodzice NN

Czerwone róże  wywodzące się mniej lub bardziej bezpośrednio  od Madame Caroline Testout nie wyczerpują całego dorobku Kordesów jeżeli chodzi o ciemno czerwone róże. Takim przypadkiem jest piękna Barcelona , do złudzenia przypominająca przepiękną chińską różę Francis Dubreuil. Barcelona  powstała  z udziałem Sensation  która jak wspomniałem na początku posłużyła   jako dawca pyłku do wyhodowania  Catherine Kordes. Innym przykładem takich prób niech będą róże powstałe z udziałem Dance of Joy jak np. dwie siostrzane siewki powstałe z tej samej krzyżówki z Mary Hart. Mam tu na myśli floribundy Carl Kempkes , oraz Erich Frahm.

Barcelona nie pozostawiła po sobie  interesującego potomstwa.

III,

Guinee  Charles Mallerin 1938 = Souvenir de Claudius Denoyel  1920 Chambard x Henri Quinard  Mallerin 1927 .

Souvenir de Claudius Denoyel  1920 Chambard = Chateau de Clos Vogueot 1908 x Commandeur Julius Graveraux – Croibier rok 1908

Henri Quinard  Mallerin 1927  = Madame Metha Sabatier -  Pernet-Ducher 1916 x r.foetida bicolor

Madame Metha Sabatier Pernet – Ducher 1916 = Chateau de Clos Vogueot 1908 x NN

Commandeur Julius Graveraux  – Jean Croibier 1908 =Frau Karl  Drushki Peter Lambert  x Liberty 1900

Dorobek Charlesa Mallerina jest bardzo zróżnicowany i obejmuje ponad 130 odmian. Jednakże jego niejako znakiem firmowym, jak gdyby podpisem autorskim, są aksamitno czerwone róże, podobnie jak czysto żółte u Pernet-Duchera. Jak   tu widzimy, Guinee  dziedziczy w obu liniach kolor po Chateau Clos de Vogueot. Jednakowoż po stronie męskiej wchodzi dodatkowo linia Liberty. Guinee nie jest takim potentatem jak omawiane wcześniej odmiany, ale stoi jednakowoż za nią ponad 3000 potomków a nadto jest efektem wysoce oryginalnej pracy hybrydyzerskiej Charlesa Mallerina wprowadzającej zupełnie nowe nuty do dziedzictwa czerwonych róż.  Jako przykład przytoczę  za Rose Odyssey J.H.  Nicolasa  ciekawe spostrzeżenie Charlesa Mallerina. Otóż   zaleca on przy dokonywaniu krzyżówek które mają na celu osiągnięcie czystego, czerwonego koloru, użyć po drodze odmiany żółtej, gdyż w ten sposób eliminujemy, niesympatyczną niebieską interferencję w kolorze czerwonym. Mallerin faktycznie stosował się do tej zasady czego dowodzi bardzo częste, wręcz powszechne stosowanie przez niego w swoich założeniach hybrydyzerskich , pernetian. Z tą opowieścią doskonale koresponduje pyszna anegdotka J. Vollarda, XIX wiecznego paryskiego handlarza obrazów, który to wizytując Edgara Degasa, raczył  spytać mistrza w jakiż to sposób osiąga tak żywe kolory swych pasteli. Na to E.Degas pokazał mu parapet  okna swej pracowni , okna wychodzącego na południe na którym wygrzewały się, cierpliwie płowiejąc na słońcu, jego pastele.

IV.

David Austin 

Chianti – D.Austin 1965 = Dusky Maiden Le Grice 1947 x  Tuscany ok. 1500

The Knight 1969 = Chianti x Gypsy Boy – Geschwind 1909

The Squire 1977 =  The Knight 1969 x Chateau de Clos Vogueot .

Tess of the Ubervilles 1997 = The Squire x NN

Ten ciąg krzyżówek, pokazuje nam, że jego wspaniałe czerwone róże to efekt ponad 30 lat pracy. nic tu nie było przypadkowe. By otrzymać róże czerwone, skrzyżował  przepiękną, popularną po dziś dzień, różę galijską a mianowicie Tuscany / dziś już wiemy, że nie jest to czysta galijka/ – z   floribundą  Dusky Maiden .  Tak to narodziła się  Chianti . Jest ona pod wieloma względami czerwonym odpowiednikiem różowej Constance Spry. Chianti, to kwitnąca raz w sezonie czerwona róża o damasceńskim zapachu. Wyhodowana została w roku 1967. Skrzyżowanie Chianti z Gypsy Boy R.Geshwinda,  dało siewki kwitnące powtórnie. Najlepszą różę z tego związku, D.Austin nazwał The Knight. wprawdzie ma ona kwiaty we wspaniałym szkarłacie, ale jej wigor i pokrój nie zadowalał Austina. Pozostawała nadzieja, że kolejne krzyżowania usuną ten defekt. I rzeczywiście, kolejna krzyżówka ze starym mieszańcem herbatnim Chateau de Clos Vougeot Pernet -Duchera z roku 1908 przyniosła Squire - znakomitego rodzica odpowiedzialnego za większą część, najlepszych czerwonych odmian Austina. Otworzyło to Austinowi  drogę do krzyżowania swoich róż z innymi odmianami  zarówno tych historycznych jak i współczesnych. Później , piękną odmianę Prospero, będącą potomkiem właśnie The Knight i Chateau de Clos Vougeot skrzyżował ze sobie tylko znaną siewką rozjaśniając jego czerwień i uzyskał   w jego palecie róż nowy, jasno czerwony odcień. Tak  właśnie powstała Sophy’s Rose . To oczywiście nie wszystkie ważne czerwone róże Austina, że wspomnimy Sheakpeare, Othello czy L.D.Braitwaite ale wszystkie wyrastają z przedstawionego wyżej schematu.

V.

A teraz przyjrzyjmy się pewnej wspaniałej, unikalnej trójce:

Papa Meilland 1963 Alain Meilland = Chrysler Imperial 1952 x Charles Mallerin

Charles Mallerin 1947  = Rome Glory  1937 Aicardi  x Congo 1943 Meilland x Tassin 1942 Meilland .

Mister Lincoln 1963 oraz Oklahoma 1963 – Herbert Swim&Weeks = Chrysler Imperial 1952 Walter Lammerts x Charles Mallerin 1947 Meilland

Chrysler Imperial  1952 Lammerts = Charlotte Armstrong 1940 Lammerts x Mirandy Lammerts 1944

Mirandy – dr. Walter E.Lammerts, rok 1944 = Night S. McGredy II rok 1921 x Charlotte Armstrong W. Lammerts rok 1940.

Charlotte Armstrong  Lammerts 1940 = Soeur Therese Francis Guillot 1921 x Crimson Glory Kordes 1935

To bardzo interesujący przypadek, gdy na ten sam pomysł , w sumie niezbyt oryginalny, w tym samym czasie wpadło dwu hodowców po obu stronach oceanu. Alain Meilland i Herbert Swim, podobnie jak 50 lat wcześniej Bracia Barbiere i dr. Walther Van Fleet w swoich pracach z różą wichury.

Róża Chrysler Imperial, jest to ciekawy, autorski pomysł W. Lammertsa. Nie wiem  do jakiego stopnia był od od początku świadom tego co chciał uzyskać a mianowicie czysto czerwoną różę, bowiem gdy do prac hybrydyzacyjnych  zaprzągł Crimson Glory i skrzyżował ją z Soeur Therese , otrzymał ciemno różową Charlotte Armstrong. Decydujące tu było użycie niewiadomego / znowu ta decydująca o sukcesie nieznana czy też raczej nieujawniona siewka/ pochodzenia  siewki McGredyego  o nazwie Night. Krzyżuje ją w 1944 roku z Charlotte Armstrong. Tak oto powstaje ciemno czerwona Mirandy, którą w roku 1952 ponownie krzyżuje z Charlotte Armstrong . W ten sposób pojawia się na świecie Chrysler Imperial. Czy w ten sposób dowiedzieliśmy się czegoś nowego o genezie czerwonych róż?  No nie, bowiem Night jest niewiadomego pochodzenia.

A co z rośliną ojcowską tj. z różą Charles  Mallerin? Okazuje się , że przyglądając się jej rodowodowi napotykamy na podobny problem.Bowiem  zarówno roślina mateczna jak i ojcowska jest zgrabną syntezą nurtu Liberty jak i Chateau de Clos Vogueot. Z jedną różnicą. Otóż w tej syntezie, pojawia się wątek róży Lemania. Jest to mieszaniec herbatni z 1937 roku, mniej znanego hodowcy niemieckiego Emila Haizmana… właśnie, niewiadomego pochodzenia.

Mimo całej swej wybitnej urody, żadna z tych trzech róż nie pozostawiła wyraźniejszych śladów  w postaci znanych potomków ani też w ich liczbie.

Pozwolę tu sobie na małą dygresję. Otóż róża Chrysler Imperial pozostawiła po sobie znacznie więcej interesujących odmian, ale niestety zdarzyło się to za żelazną kurtyną. Pani Viera Klimienko wyhodowała z jej udziałem całą rodzinę bardzo udanych czerwonych róż – niestety, polityka skazała je na zapomnienie.

VI.

Ena Harkness Albert Norman rok 1940 = Crimson Glory 1935 W. Kordes  x  Southport 1930 McGredy

Crimson Glory 1935= Catherine Kordes1929/ Superb 1924 x Sensation/1922 x W.E.Chaplin 1929 o niewiadomym pochodzeniu

Southport 1930 McGredy = /George Dickson 1912 x Crimson Queen 1912 Montgomery/ x Souvenir de George Beckwith /pernetiana/.

Piszę o niej bo wyhodowanie  róży Ena Harkness to jedno z  najbardziej niezwykłych wydarzeń w świecie róż. Stworzona została w 1946 roku, przez Anglika Alberta Normana,  to przyjaciel P.Harknessa, nazwał ją Ena, na cześć żony Harknessa, specjalistki od róż i kompozycji kwiatowych.  Głównym zajęciem Alberta Normana, była obróbka diamentów. Natomiast zabawa w hybrydyzera  ,  stała się dla niego zapewne odskocznią od tej niezwykle stresującej i odpowiedzialnej pracy.  „Miał niezwykle analityczny umysł – wspomina Jack Harkness – nie wystarczyło mu wiedzieć, że coś się stało, on też musiał wiedzieć, dlaczego i znać przyczynę. Czas w jego towarzystwie, podczas pasjonujących dyskusji , mijał bardzo szybko. W swej malutkiej szklarni skierował swój dociekliwy i analityczny umysł na rozmnażanie róż. ” Roses str.97. Był wielkoduszny i obca mu była wszelka małostkowość. Zasłynął pięknym gestem gdy to podziękował Wilhelmowi Kordesowi, bez którego pracy i wielkiej róży  Crimson Glory  nie byłoby Frensham  i nie było by też Ena Harkness . To szlachetny hołd, bowiem  z relacji większości hodowców wynika jak gdyby to oni to wszystko zrobili i wymyślili. I jeszcze jeden cytat: „Dla amatora, wyhodowanie dobrej róży w takich warunkach jakimi dysponował Norman, to jak trafienie głównej wygranej w totolotka , a Panu Albertowi udało się to dwukrotnie, ponieważ ma na swoim koncie jeszcze równie wspaniałą różę Frensham .” – napisał Samuel Darragh McGredy  w „Family of roses” na stronie 140.

Studiując jej linię rodowodową możemy się doliczyć około 300 potomków Eny Harknes, ale jedynie o dwu różach z tej listy możemy powiedzieć, że zyskały szersze uznanie. Jest to Kopenhagen Poulsena/ do której zaraz wrócimy/ i Hanne Soenderhausena.

VII.

Ingrid Bergman

Przed chwilą wspomniałem o  o słynnej czerwonej róży Poulsenów a mianowicie Kopenhagen. Jednak najsłynniejszą przedstawicielką czerwonych róż  od rodziny Poulsenów jest  Ingrid Bergman.

Ingrid Bergman 1981 Poulsen = Precious Platinum P. Dickson 1974  x  Else Poulsen S.Poulsen 1924.

Precious Platinum P. Dickson 1974 = Red Planet Dickson 1970 x Franklin Engelman Dickson 1970

Else Poulsen S.Poulsen 1924,  to różowa floribunda, która zawiera w sobie geny czerwonych róż, ale nie mają one nic wspólnego z omawianymi  do tej pory liniami Liberty  i Chateau Clos de Vogueot.

Natomiast jeżeli chodzi o  Precious Platinum, zarówno roślina mateczna jak i dawca pyłku, wywodzą się w 4-5 generacji z Crimson Glory . Tak więc nie dostrzegamy tu znamion większej oryginalności w pracy hodowlanej, choć zaznacza się niewątpliwie poszukiwanie własnych rozwiązań, zwłaszcza jeżeli chodzi o odporność na niesprzyjające warunki uprawowe .

VIII.

Mieszańce kanadyjskie.Wśród tej grupy róż, róże czerwone reprezentowane są całkiem obficie, a mamy wśród nich tak udane hodowle jak Cuthbert Grant, Hope for Humanity, Henry Kelsey, Quadra, Canadian Shield , Nicolas, czy Champlain, że wymienię tylko niektóre. Przyjrzyjmy się bliżej tej ostatniej.

Champlain – Felicitas Svejda 1973 = mieszaniec r.kordesii i  Max Graf 1919 x Red Dawn Simonet 1957 x Susanne Skinnera 1950.Ponieważ wśród wymienionych róż tylko Red Dawn jest czerwona,  jej to przyjrzyjmy się bliżej.

Red Dawn Simonet 1957  = New Dawn 1930 x Étoile de Hollande H. Verschuren 1919

Étoile de Hollande  =  General Mc Arthur E.G.Hill  1904 x Hadley Montgomery 1914

Jak więc widzimy zmierzamy dziarskim krokiem ku źródłom, co na przykładzie Etoille de Hollande  możemy bliżej zobaczyć w przypadku pierwszym.

Trochę inaczej postąpiono w przypadku róży  Cuthbert Grant , która została włączona do rodziny wielkich czerwonych róż poprzez Crimson Glory bezpośrednio.

Cuthbert Grant  – H.Marshalla 1958 = [Crimson Glory x [/ Donald Prior x r.arkansana/ x/ Donald Prior x r. arkansana/]

W dorobku  hodowców kanadyjskich, tak tych z Ottawy jak i ze stacji badawczej Morden, nie znalazły się geny drugiej linii czerwonych róż, tj, z Chateau Clos de Vogueot.

Zarówno w przypadków hodowców z Morden, jak i ze stacji doświadczalnej Ottawa, celem do którego zmierzali nie był określony kolor kwiatów lecz przede wszystkim odporność mrozowa. Róż niosących ze sobą piękną czerwoną barwę – w tym przypadku Etoille de Hollande czy Crimson Glory  użyto  raczej jako nośnika cechy powtórnego kwitnienia.

Kilka słów podsumowania:

Czy wszystkie czerwone róże XX wieku są jedną , wielką rodziną? Niestety, nie udało mi się na to pytanie odpowiedzieć jednoznacznie pozytywnie a to głównie z powodu braku pełnych danych. Niektórzy hodowcy  posługują się enigmatycznym określeniem – pochodzenie nieznane czy nienazwana siewka własna. Tylko Dicksonowie stawiają sprawę jednoznacznie : nie ujawniamy danych strategicznych. Czy w takim razie jesteśmy bezsilni i bezradni? No nie. Wiemy wystarczająco dużo by jednak z dużą dozą prawdopodobieństwa zaryzykować twierdzenie, że wszystkie  najważniejsze róże czerwone XX wieku wywodzą się z jednego pnia tj. owej wspomnianej na wstępie wielkiej trójcy. Róże te przez prowadzoną z nimi pracę hodowlaną przez cały wiek XIX, wykształciły jak gdyby dwa wielkie nurty. Linia Liberty i linia Chateau Clos de Vogueot które wprowadzają nas w wiek XX. Jeżeli wśród  owych nieznanych czy też nienazwanych siewek ujawni się coś oryginalnego i nowego  – wielce się ucieszymy. Niestety o wieku XXI nie będziemy mogli napisać nawet tego. Powszechna praktyka utajniania linii rodowodowych doprowadzi do tego, że rodzina róż utraci to co ma dziś jeszcze  najcenniejszego. Historię. A z historią pamięć  i unikalność. Chyba hodowcy jeszcze nie zdają sobie sprawy z tego, że kręcą bicz na własny grzbiet.

I o jeszcze jednej sprawie tu wspomnę jeno gdyż artykuł ten i tak przekroczył  dopuszczalna wielkość. Trzeba zadać sobie pytanie po co to wszystko. Czy róże wyhodowane w ostatnich czasach są lepsze od Etoile de Hollande czy od Crimson Glory? Wprawdzie Ralph Moore twierdził, że w procesie hybrydyzacji nie możemy się spodziewać, że wyjmiemy więcej niż tam włożyliśmy – niemniej jednak hodowców napędza do działania owa złudna wiara w postęp.

Chyba nie muszę dodawać, że  artykuł ten nie mógłby powstać bez  rewelacyjnej strony Help Me Find.

Sangerhausen

[Pokaż jako pokaz slajdów]

[View with PicLens]

1234...121314►

Kiedy skończyłam tę książkę, zrobiłam sobie podróż do świata róż, do
największego ogrodu różanego znajdującego się w Sangerhausen w dawnej NRD z obawy,   że w moich poszukiwaniach kulturowych znaczeń ,  mogę stracić z oczu botaniczny aspekt róż. Wynajęłam samochód i pojechałam na zachód przez łagodnie pofałdowaną równinę saską w kierunku gór Herz.
Monotonia krajobrazu przerywana była przez farmy wiatrowe i od czasu do czasu stożkowate hałdy oznaczające, że niegdyś kwitł tu przemysł wydobywczy miki. Europa-Rosaium w Sangerhauscna było jak objawienie. Zameldowałam się w hotelu i przeszłam przez spokojne miasto. Jego ulice i domy porośnięte są pnącymi różami w każdym kolorze, wślizgiwały się do Rosarium przez dolną bramę. Po miesiącu deszczu. powietrze pachniało świeżo różaną rosą, nawet z daleka, a ja miałam wrażenie, że wchodzę do ogrodu różanego, który jest także muzeum. Jest to miejsce, w którym róża jest celebrowana spokojnie i naukowo, ale nie bez gracji.

Z garstki dzikich i uprawnych róż znanych Teophrastowi, kolekcja Sangcrhausena powiększyła się i obejmuje ponad 7,8oo różnych form mieszańców uprawnych i około 5oo dzikich odmian róż. W ogrodzie znajdziemy około 75000 krzewów róż. Tutaj znajdziemy zebrane razem w jednym miejscu około jednej trzeciej wszystkich róż znanych Amerykańskiemu Towarzystwu Róż – zdumiewający wyczyn jak na jeden ogród. Aby pomóc strawić to bogactwo, ogród jest zagospodarowany w oddzielne obszary, gdzie klasy róż są pogrupowane razem z pomocnymi znakami (tylko w języku niemieckim) przedstawiającymi ich stopniową ewolucję.

445
Rosarium to, zostało założone przez hodowcę róż Petera Lamberta i dwóch jego przyjaciół, lokalnych dygnitarzy,  na terenach udostępnionych przez miasto, Rosarium zostało otwarte w 1903 roku pod życzliwym okiem Kaiserin Augusty Wiktorii i Niemieckiego Towarzystwa Przyjaciół Róż (Verein Dcutscher Rosenfreunde). Ich celem było zachowanie starych odmian róż, które szybko i bezpowrotnie zanikały, oraz uporządkowanie nazewnictwa nowych odmian. Po wielokrotnych rozbudowach obejmuje teraz obszar ponad 12,5 hektara, a formalne nasadzenia w pobliżu górnego wejścia ustąpiły miejsca bardziej zrelaksowanemu stylowi krajobrazu na zboczach prowadzących w dół, w kierunku miasta. Siła róży jest taka, że ​​rosarium przetrwało dwie wojny światowe i trudne pierwsze lata pod rządami Niemieckiej Republiki Demokratycznej, kiedy to stracili dużą część swojej biblioteki na rzecz Moskwy i musieli wysłać tysiące sadzonek róż jako reparacje wojenne. Dotychczasowe próby odzyskania cennych starych ksiąg okazały się bezowocne, chociaż zapas odmian róż pozostał praktycznie bez szwanku. Dziś sam ogród jest w całości finansowany przez gminę Sangerhausen, co jest świadectwem dumy obywatelskiej. Bez miasta ogród różany nie mógłby przetrwać, ale miasto jest równie nie do pomyślenia bez róż.
Podczas mojej pierwszej wizyty spędziłam prawie dziesięć godzin w ogrodzie, zachwycona spotkaniem wielu historycznych odmian, o których sądziłam, że już dawno zniknęły. Połowa lipca nie jest najlepszą porą na taką wizytę, ponieważ stare europejskie róże zakończyły kwitnienie , ale było tu wiele pierwszych chińskich hybryd w pączku lub rozkwicie, wśród nich jedwabiste różowe płatki ‚Old Blush ‚ lub ‚Parsons Pink ‚, jednego z czterech oryginalnych chińskich reproduktorów;  zobaczyłam mały ‚Champneys’ Pink Cluster’, pierwszą z róż Noisette wyhodowaną przez Johna Champneya z Południowej Karoliny; jest grządka delikatnych różyczek herbacianych o głównie francuskich nazwach. Pączek ‚La France’, pierwszego mieszańca herbatniego wygląda, trzeba przyznać, trochę smutno i jest jedną z nielicznych ofiar w ogrodzie czarnej plamistości; i „Soleil d’Or” Perneta Duchera z 1900 r., źródło jasnożółtego koloru wielu dzisiejszych róż. Jak wyjaśnił mi szef Thomas Pawel, Sangerhausen to przede wszystkim kolekcja róż, a dopiero potem ogród pokazowy. Aby zebrać ak największą  liczbę starych róż, znajdują tu swe miejsce, również te podatne na choroby, jak też i odmiany, które niekoniecznie pasują do klimatu Niemiec.
Aby zademonstrować, jak niewiele róż – z tak wielu zrodziło miriady dzisiejszych róż, jeden mały obszar jest obsadzony starymi różami i ich gatunkami macierzystymi, ich relacje wyjaśniono dalej w uproszczonym drzewie genealogicznym.

Jeszcze bardziej odkrywcze dla mnie były obszary poświęcone ogrodzie
dla 5oo dzikich róż (gatunki i ich naturalne hybrydy) -ta wybitna
kolekcja zaczęła powstawać w pierwszej dekadzie Rosarium, kiedy to stało się domem dla dzikich róż botanika dr Diecka, które były pokazywane w Paryżu na wystawie w 1908 roku. Wokół ogrodu rozsiane są zarośla poświęcone
różnym grupom botanicznym i obszarom geograficznym, Są dzikie róże z
centralnej Azji, na przykład R. beggeriarla, jej małe białe kwiaty
dzielą piżmowo-orzechowy zapach R. .fedschenkoana,  jednego z rodziców  damasceńskich. Są róże Cinnamomeae z północnych rubieży
Ameryki w tym uroczą różę arktyczną. R. acicularis, z puchnącymi czerwonymi owocami. Te dzikie zarośla były dla mnie jak różane niebo.

Wszystko starannie oznakowane i wyjaśnione.
Wspomagany przez niezwykły bank genów ogrodu, Europa Rosarium jest aktywnym partnerem w szybko rozwijających się badań genetycznych, poszerzając naszą wiedzę o historii i przyszłości hodowli róż, a to
to poprzez ogród testowy dla bardzo wymagającego niemieckiego programu ADR, zajmującego się certyfikacją nowych odmian róż.
Przy tak szerokim przeglądzie może   dziwi fakt, że w kolekcji mniej uwagi poświęca się projektowaniu przyszłości. Udało mi się znaleźć mały ślad. na przykład, programów hodowlanych amerykańskich i kanadyjskich uniwersytetów i instytutów badawczych, które próbują stworzyć róże do ekstremalnych warunków. No, ale przestrzeń mimo, że ogromna, jest jednak ograniczona i nie mogą sadzić wszystkiego.

Wracając z Sangerhausen,  myślałam o pytaniu, które intrygowało  mnie od samego początku, a które ludzie często zadają, kiedy słyszą ode mnie , że piszę historię róży. – Dlaczego róża?    Co czyni ją tak wyjątkową?

To fragment książki Jennifer Potter  – The Rose. Uznałem , że może być interesujący.

Znacznie więcej o * Europa Rosarium *

Cięcie róż

Kwestie związane z uprawą róż jak: nawożenie, cięcie, ochrona chemiczna – staram się omijać i nie podnoszę ich jeżeli nie muszę. Dlaczego? To proste, nie czuję się w tej materii żadnym specjalistą a swoją kolekcję utrzymuję że tak powiem w stanie zbliżonym do naturalnego. Nie mam więc doświadczeń praktycznych. Czasami jednak  „zmuszają” mnie do tego czytelnicy, np. poprzez komentarze.

Na przykład pisze Pan Tadeusz Kurek:

Jak ciąć róże, najlepiej – moim zdaniem – opisał Bronisław Gałczyński w Rozdziale 7-ym części drugiej kultowej książki „Róże w ogrodzie”. (pisownia oryginalna)

W październiku 1914 r. kule z niemieckiego karabinu maszynowego ścięły mi dwie młode wiśnie w ogrodzie. W ciągu następnych trzech lat wyrosły na tych miejscach – z korzeni – spore krzewy wiśniowe. Wówczas wyciąłem wszystkie wyrosłe z korzenia gałęzie, zostawiając tylko po jednej, które okrzesałem od dołu aż do wysokości półtora metra. Dzisiaj, po upływie 10 lat, z gałązek tych zrobiły się grube pnie o średnicy 15 cm., dźwigające wielkie korony i transportujące ogromne ilości soków w obydwie strony pomiędzy korzeniami i liśćmi.

Pierwsza lepsza gałązka wiśni czy gruszy, lipy czy dębu może w odpowiednich warunkach zamienić się na taki długowieczny pień lub konar.

Na przeciwnym krańcu stoi pod tym względem malina. Gałązka maliny wyrasta na wiosnę z korzenia, rośnie bujnie i pod jesień dochodzi do 1 1/2 albo do 2 metrów wysokości. W następnym roku wydaje kwiaty i owoce i na tem kończy swoją karjerę: traci zdolność transportowania soków i zamiera.

Róża zajmuje pd tym względem stanowisko pośrednie. Rosnący dziko krzew róży zachowuje się tak, jak gdyby gałązki jego po upływie kilku lat traciły stopniowo zdolność prowadzenia soków. Rozkrzewia się on wprawdzie i te rozkrzewione gałęzie żyją nieraz długo, ale są zawsze znacznie słabsze od gałęzi młodszych, które powstały z silnych pędów, wyrastających corocznie z oczek, będących w pobliżu korzeni.

Stąd wynika pierwszy stopień pielęgnowania róży: pielęgnując nawet dziką różę, wycinamy starzejące się gałęzie, żeby nie miała części słabych, łatwo poddających się chorobom i szkodnikom.

Wynika stąd także pierwsze ogólne prawidło cięcia róż: dążyć do tego, żeby krzew posiadał jaknajmniej starego drzewa. Ponieważ w róży piennej pień stanowi kawał starego drzewa, który usunąć się nie da, więc też róże pienne żyją zwykle znacznie krócej od krzaczastych.

Z tego samego dążenia, żeby róża, którą hodujemy, nie miała części słabych, łatwo, jak wiadomo, poddających się chorobom i szkodnikom, – wynika i drugie ogólne prawidło cięcia róż:
usunąć całkowicie wszystkie słabe i cienkie latorośle (pędy roczne).

Trzecie wreszcie prawidło jest to, którego trzymamy się także przy hodowli wszystkich drzew i krzewów owocowych:
usunąć całkowicie wszystkie gałązki (pędy), krzyżujące się z innymi albo wrastające w środek korony lub krzewu.

Te trzy prawidła są ogólne. Stosujemy je przy cięciu wszystkich róż szlachetnych.

Jeżeli względem jakiego krzaka róży zastosowaliśmy te trzy prawidła, to na krzaku zostało już tylko kilka najsilniejszych zeszłorocznych pędów.

Otóż cała rozmaitość cięcia różnych róż sprowadza się do różnego stopnia skrócenia tych pędów. Czterdzieści cztery angielskie instrukcje cięcia róż to tyleż odpowiedzi na pytanie: jak skrócić te pędy.

Jest rzeczą oczywistą, że czem bardziej skrócimy te pędy, czem mniej na nich pozostawimy oczek, tem silniejsze będą nowe pędy, które z pozostawionych oczek wyrosną. Te same korzenie inaczej wykarmią nowe pędy róży, jeżeli ich będzie tylko cztery, a inaczej, jeżeli tych pędów będzie czterdzieści. W pierwszym przypadku nowe pędy będą grube, długie, o wielkich liściach i będą długo rosły, zanim wreszcie na szczycie pędu ukaże się i rozwinie wielki kwiat, lub grupa stosunkowo dużych kwiatów. Ale tych kwiatów, (lub tych grup czy bukietów), będzie tylko cztery. W drugim przypadku kwiatów (lub bukietów) będzie czterdzieści, ale te kwiaty będą małe, niepozorne, i ukażą się wcześnie na szczytach krótkich i słabych pędów. Taki będzie skutek pozostawienia czterech, względnie czterdziestu oczek na krzaku róży, jeżeli ta róża należy do takich, które z natury słabo rosną.

Jeżeli zaś nasza róża należy do takich, które z natury silnie rosną, to skutki tego dwojakiego sposobu cięcia będą inne. A mianowicie, w pierwszym przypadku, to znaczy, gdybyśmy silnie rosnącej róży pozostawili tylko cztery oczka, otrzymalibyśmy z tych oczek pędy, które miałyby tak silną tendencję wzrostu, iż rosłyby ciągle, rosłyby dopóty, dopóki by ich mróz nie zwarzył i nie zakwitły by wcale. Natomiast w drugim przypadku otrzymalibyśmy czterdzieści róż na ładnych pędach.

Wynika z tego bardzo proste prawidło, stanowiące odpowiedź na pytanie, jak skrócić owe kilka najsilniejszych zeszłorocznych pędów, jakie pozostawiamy każdej róży:
skrócić tem bardziej, im słabiej krzak rośnie.

Wynika z tego drugie jeszcze prawidło w odpowiedzi na to samo pytanie:
skrócić tem bardziej, im większe i piękniejsze pragniemy mieć kwiaty, – skrócić tem mniej, im
więcej pragniemy mieć kwiatów.

Co znaczy skrócić mało, średnio, albo bardzo? W jakich granicach waha się skrócanie owych pozostawionych kilku najsilniejszych zeszłorocznych pędów? W granicach od 10% do 90% długości pędu. Średnie skrócenie, to skrócenie o 50%. Bardzo silne skrócenie – to pozostawienie tylko jednego, albo dwóch oczek na każdym pędzie.

Co znaczy wzrost róży silny, średni, albo słaby? Rozejrzawszy się w ogrodzie, widzimy takie, które dają pędy paro lub kilkometrowe, inne, których pędy dochodzą do 70 lub 80 cm., inne wreszcie, które dają pędy zaledwie 30 lub 40 centymetrowe. Pierwsze z nich rosną bardzo silnie, drugie średnio, trzecie słabo.

Z dwóch wyżej przytoczonych prawideł skracania pędów róży wynika, że:
1) róży bardzo silnie rosnącej skrócimy pędy mało (o 10 do 20 %), jeżeli chcemy, żeby wielką ilością średnich róż zrobiła wielki efekt w ogrodzie, skrócimy zaś je średnio, jeżeli chcemy, żeby dała róże okazowe.
2) róży średnio rosnącej skrócimy pędy średnio (o 40 do 50 %) jeżeli chodzi nam o efekt w ogrodzie, skrócimy je bardzo, jeżeli chodzi nam o otrzymanie okazowych róż.
3) róży słabo rosnącej skrócimy pędy bardzo, jeżeli chcemy, żeby jako tako wyglądała w ogrodzie, skrócimy je jeszcze bardziej, jeżeli chcemy, żeby dała okazowe kwiaty.

Oto cała „filozofia” cięcia róż. Streścimy ją jeszcze raz w kilku słowach: wycinamy wszystko, oprócz kilku (3 do 8 – tem więcej, czem silniejsza róża) najsilniejszych zeszłorocznych pędów, które skrócamy tem bardziej, im słabiej krzak rośnie oraz im mniej, ale zato piękniejszych, chcemy mieć kwiatów.

Wszystkie, u licznych autorów spotykane (między innymi u wspomnianego F. Riesa), skomplikowane rozważania na temat względów na odmianę, klimat, wiek, glebę, stan nawożenia itp., które rzekomo trzeba mieć na uwadze, przystępując do cięcia róży – wszystkie te rozważania pisane są prawdopodobnie dla niewidomych, ile że róże, jako krzewy kolczaste, są do namacania trudne.

Kto ma „oczy ku patrzeniu” temu róża sama wzrostem swoim, zeszłorocznymi pędami, pokazuje, jak rośnie, i jak, tem samem, ma zamiar dalej rosnąć. Róża sama wzięła najkompetentniej pod uwagę te wszystkie skomplikowane czynniki i wzrostem swoim pokazuje nam rezultat, wynik, który nas jedynie obchodzi i który nam wystarcza do tego, aby wiedzieć, jak ją ciąć trzeba.

Wszystko, co mówiliśmy wyżej o cięciu, dotyczy róż, które już przynajmniej od roku na swoich stanowiskach rosną. Tylko wśród takich róż czynimy owe wielkie różnice w cięciu, zależnie od tego, czy rosną słabo, średnio, czy silnie. Natomiast róże świeżo posadzone traktujemy wszystkie jako słabo rosnące i pozostawiamy im tylko po kilka krótko przyciętych zeszłorocznych pędów.

Wszystkie róże przycinamy (w naszym klimacie) na wiosnę, w końcu marca, albo na początku kwietnia, – nawet te, które posadziliśmy na jesieni.

Jedną jeszcze praktyczną wskazówkę pragnąłbym dać na zakończenie tego rozdziału. Skrócając pęd róży trzeba starać się ciąć nad oczkiem, zwróconym na zewnątrz krzewu. Tego prawidła trzymamy się przy cięciu wszelkich w ogóle drzew i krzewów. Chodzi o to, żeby uniknąć zagęszczenia.”

Tekst bez korekt i poprawek

Małe , stare róże

Pisząc artykuł o różach miniaturowych, miałem niejasne wrażenie, że pewnych tematów nie poruszam w ogóle a o innych jedynie wspominam, coś mi ucieka. Bowiem historia róż miniaturowych, traktowanych kanonicznie zaczyna się  dopiero wraz z wyhodowaniem przez holenderskiego szkółkarza Jana de Vinka  różyczki Peon, którą potem w Stanach Zjednoczonych sprzedawano pod nazwą Tom Thumb. No, jeszcze łaskawie do rodziny można by zaliczyć r.roulettii. Część badaczy  i znawców tematu  widzi jeszcze mityczną pramatkę miniatur czyli rosa chinensis minima. Inni , w tym wybitny praktyk Ralph Moore w ogóle kwestionują  fakt istnienia r.chinensis minima. Cały czas mówimy jednak o sporach w rodzinie – a przecież róże miniaturowe, bądź bezpiecznie  mówiąc , małe róże,  istniały  i wcześniej i mimo  tych kanonicznych miniatur.  Jednakże różnica pomiędzy tymi różami o których chcę powiedzieć w tym artykule a  różami miniaturowymi jest taka, że te pierwsze powstawały siłami natury, ot po prostu pojawiały się – natomiast te drugie były efektem działań intencjonalnych hodowców, wynikiem żmudnej niejednokrotnie realizacji ich planu hodowlanego.

To rodzina centifolii dostarcza nam najstarszych  przykładów ze znanych nam maleńkich róż. Na początku XVII wieku pojawiło się w tej rodzinie kilka odmian, które oczarowały miłośników róż i nadal nas urzekają. Ich pochodzenie wydaje się być niepewne. Po raz pierwszy zauważono je jakiś czas po tym, jak najwcześniejsze formy r, centifolia zostały  pokazane światu przez hodowców holenderskich i francuskich. Były to miniaturowe formy  centifolii noszące nazwę de Meaux i R. parviflora lub Pompon de Bourgogne. To, czy pojawiły się jako sport, czy też pochodziły z nasion, wydaje się być  nadal kwestią domysłów, ale niezależnie od pochodzenia, jako rośliny ogrodowe są do prawdy rozkoszne i dostarczają miłośnikom róż wielu radości. Centifolia de Meaux została uhonorowana i uwieczniona przez Redoute  a nazwał ją, r.pomponia.  Nazwa de Meaux, jak się uważa, ma pewne powiązania z  wielkim miłośnikiem kwiatów,  mianowanym w 1637 roku,biskupem Meaux -  Domenique Seguier. W  jego ogrodzie były też i róże chociaż   de Meaux nie jest wymieniana.
Jak pisze Nancy Steen, w „Charme of Old Roses”,  istnieją dwie formy de Meaux – różowa i biała. Obie są cudownie pachnące, a miniaturowe liście  pasują do reszty rośliny.   wspomina ona, że w czasie jej podróży po Europie, w latach 60 w Rzymie -  mogła kupić małe bukieciki złożone z niezapominajek i różyczek de Meaux   zarówno w sklepach, jak i na ulicznych straganach. Świetnie utrzymywały się  w wodzie przez kilka dni pomimo upału. Róże te, stały się tak lubiane i popularne, że w 1854 roku Thomas Rivers, raczył był napomknąć, że jego dzieci uwielbiają te karłowate róże prowansalskie i nazywają je czule Pony lub Baby Roses. Uprawiane na własnych korzeniach tworzą urocze rośliny okrywowe w założeniach rabatowych dla małych ogrodów.

Jak pisze  wspomniana już Nancy Steen, w Charm of Old Roses ” W 1814 roku w ogrodzie w Taunton – Somerset pojawiła się omszona forma de Meaux. Zauważył to pan Sweet, który kupił tę roślinę za 5 funtów, a następnie sprzedawał jej sadzonki za jedną gwineę za sztukę.- Tamże strona 61. Opowiastka jest smaczna, wygląda jednakże na apokryficzną, gdyż C.C. Hurst podaje , że omszona mutacja de Meaux znana była/ przynajmniej w Anglii /od roku 1801. Zresztą jedno zdarzenie nie wyklucza drugiego. Niestety, ten omszały klejnot ogrodu, wydaje się ,że został utracony  , pomimo faktu, że był on modny przez wiele lat a to dlatego, że był chimeryczny i sprawiał duże kłopoty w uprawie. Róże mchowe wszystkim się bardzo podobają i nic w tym dziwnego gdy  bliżej zapoznamy się z Little Gem, bo o nim tu mówimy. Została ona wyselekcjonowana w Anglii, a Dean Hole nazwał ją „klejnotem najczystszego promienia słońca; to rubin wysadzany szmaragdami, prezentuje nam szkarłatny kwiat otoczony zielonym mchem”. Uprawiany   na niezbyt żyznej glebie, Little Gem nieźle trzyma się w konwencji róży karłowatej . Jednak będąc na własnych korzeniach, zaczyna wypuszczać odrosty i   w krótkim czasie  może zająć sporo przestrzeni ogrodowej .  Pełne, różowo-karminowe kwiaty i okrąglutkie pąki Little Gem dają czystą radość patrzenia na nie, ale niestety, podobnie jak jego mały krewny de Meaux, kwitnie tylko latem.

Róże de Meaux zawsze były kojarzone z centifoliami, ale r.parviflora lub  Pompon de Meaux jest w niektórych książkach łączona z r, gallica lub różą provins. Chociaż teraz  ponownie łączymy je r. centifoliami. Ta słynna róża miniaturowa została zilustrowana u Keuterbacha w 1664 roku i od tych czasów ją znamy. W różnych rejonach Francji stała się znana nie tylko jako Pompon de Bourgogne, ale też jako Pompon de St. Francis i Pompon de Rheims , r.burgundiaca czy jeszcze inaczej – imponujący wachlarz tytułów jak dla tak bardzo małej rośliny. Jeden z  francuskich pisarzy opisał ją nawet jako rosnącą dziko na wzgórzach w pobliżu Dijon, ale oczywiście był to przypadkowy egzemplarz, który wydostał się z uprawy ogrodowej. Istnieją różne formy r.parviflora, widziałem jedną z jej licznych form, która bez problemu zmieściła by się w kieszeni mojego płaszcza. Istnieją  też nieco większe formy centifolii karłowatych. Jak pisze wspomniana już N. Steen – były  to ulubione róże słynnej florystki Constance Spry i używane były przez nią w miniaturowych kompozycjach kwiatowych. Innym przykładem była odmiana Spong, która wg. HMF jest siewką de Meaux,  z luźniejszymi różowymi kwiatami, jest ona nieco większa niż Meaux, ale ciągłe jest to karłowa roślina.

Pod koniec XVIII wieku  hodowcy szkoccy zainteresowali się hodowlą ogrodowych form r. spinossisima, rosnącej dziko na Wyspach Brytyjskich, szczególnie na piaszczystych terenach przybrzeżnych. Wkrótce dostępnych było  kilkaset odmian tych  interesujących róż o  pachnących liściach,  hodowano je także w Anglii i północnej Irlandii. Stosunkowo niewiele z tych niezwykle łatwych w uprawie i odpornych roślin jest obecnie  spotykanych.  Niestety, w miarę jak pojawiają się nowsze i bardziej spektakularne róże, stare odmiany są zwykle rugowane z ogrodów, chyba że są szczególnie piękne lub mają wielką wartość historyczną.

Wszystkie te opisywane róże pochodzą z Europy, ale pod koniec XVIII wieku,  do zachodniego świata przywędrowała z Chin, inna rasa małych róż docierając na stary kontynent drogą morską. Z tego co wiemy nie bezpośrednio z Państwa Środka , ale przez Kalkutę lub jak karłowa forma róży chińskiej / r.chinensis minima ?/ przez Mauritius. Te róże mają niezwykle interesującą historię. W Chinach róże znane były już od czasów dynastii Han, co wiemy dzięki szczęśliwie zachowanym malunkom na wachlarzach z tamtej epoki. Jednakże jak twierdzi Roy Shepperd w wydanej w roku 1956 History of Roses, owa  r. chinensis minima, jeżeli w ogóle  takowa była, w Chinach nie była spotykana, że tak powiem au naturel.

Parson’s Pink -  Old Blush China to doskonała roślina i bardzo użyteczna, ale raczej zbyt duża by uznać ją za „małą”  Już jednak jej mały czerwony krewny jest rośliną, która  niezawodnie kwitnie przez cały rok i na miano małej zasługuje. Jest to Crimson China lub inaczej  R.chinensis var semperflorens. Została ona  przywieziona do Anglii przez kapitana jednego ze statków Kompanii Wschodnioindyjskiej, który odkrył ją w ogrodzie – jak już o tym wspomniałem -  w Kalkucie, chociaż pochodzi on z Chin. Płynąc do Anglii, zabrał ze sobą krzew tej nowej róży,  Po  czym wręczył go swemu dyrektorowi  , panu Gilbertowi Slaterowi w prezencie. Ten zapalony ogrodnik rozmnożył ją i podarował swoim przyjaciołom, nazywając ją Różą Bengalską. Później stała się ona znana jako Slater’s Crimson China. Początkowo, ze względu na cienkie pędy i niewielki wzrost, uważano ją za zbyt delikatną   i rozpieszczano ją w szklarniach; ale ku zaskoczeniu wszystkich okazało się, że jest wyjątkowo wytrzymała i silna.  Istnieją różne formy tej małej róży  tak w wielkości samej rośliny jak i wypełnienia kwiatów. Jest to jedna z rodowych róż chińskich, forma z pełniejszymi, bardziej miseczkowymi kwiatami z białym paskiem na niektórych płatkach,   To właśnie z tych chińskich róż pochodzi większość wspaniałych, swobodnie kwitnących, nowoczesnych róż.

Powszechnie znana jest ciekawa historia o znalezieniu jeszcze jednej miniatury   wywodzącej się z róż chińskich. Historia ta jest powszechnie znana więc oszczędzę szczegółów. Powiem tylko, że została ona odkryta przez pułkownika Roulet w szwajcarskiej wiosce Mauborget, około roku 1920 gdzie była uprawiana jako roślina doniczkowa. Róża ta została nazwana jego imieniem  r.roulettii. Pewnie skończyłaby  w ogrodzie osobliwości gdyby nie  holenderski szkółkarz Jan de Vink , który skrzyżował ją z polyantą Gloria Mundi, dając w ten sposób początek rodzinie współczesnych róż miniaturowych. Ale owa r.rouletti nie wzięła się znikąd. Wspomniany już Roy Shepperd opisuje to tak:

„Niepewna jest również wczesna historia r.chinensis minima w Europie kontynentalnej. Niektórzy historycy twierdzą, że słynny szwajcarski botanik Augustin Candolle jeszcze przed wprowadzeniem jej do Anglii zdobył egzemplarz tej odmiany z Mauritiusa i zasadził ją w swoim ogrodzie w Szampanii, gdzie była znana jako r.indica humilis. Autor tej nazwy Nicola Seringe  wspomniał o niej dopiero w 1818 r. Są jednak pewne podstawy, by sądzić, że de Candole mógł ją wprowadzić w Europie Środkowej ponieważ ruletti, jej pochodna, podobno była znana w Szwajcarii i sąsiednich  od ponad wieku poprzedzającego rok 1920. Oświadczenie dotyczące okresu uprawy złożyli mieszkańcy małej szwajcarskiej wioski, w której znaleziono r.rouletti, i ma niewielką wartość w określaniu dokładnej daty wprowadzenia typu rodzica. Jak już wspomniałem, pierwszego francuskiego botanicznego zapisu róży dokonał Thory,  w 1817 roku. Użył nazwy r.indica pumila i  wspomniał zarówno o pojedynczych, jak i podwójnych formach.
Korzystając z dostępnych informacji, możemy stwierdzić jedynie, że r.chinensis minima lub jej przodek pochodzi z Chin, ale co ciekawe, nigdy nie była tam spotykana w naturze i dotarła do Europy przez Mauritius.

Z małych róż chińskich  wymieńmy jeszcze  znane od 1830 roku Hermosa i Madame Bosanquet; obie zostały wyhodowane we Francji. Ta pierwsza jest dziś dobrze znana, choć ma ponad sto lat – mała, ruchliwa roślina o liliowo-różowych kwiatach, nieco pełniejszych niż u jednego z jej przodków, Old Blush China. Ta druga kwiaty ma prawie białe.

Pod koniec XIX wieku, William Paul,  wyhodował interesującą małą różę, która nie przekraczała 60 cm wysokości. Queen  Mab, bo o niej tu mówimy,  klasyfikowana jest jako chińska, choć nie znamy jej rodziców , ale według słów samego hodowcy  mogła być wykorzystywana jako roślina rabatowa. W owym czasie tylko polyanty  nadawały się do takich zastosowań. Jedno tylko pytanie nie daje mi spokoju, czy W. Paul wyhodował ją intencjonalnie czy też była darem natury. Osobiście sądzę, że Paulowi, pomógł tu przypadek.

Nieco wcześniej, bo 1879 roku,   w rodzinie r.sempervirens pojawił się interesujący krasnolud – wszyscy inni potomkowie tej róży  to bujne pnącza a Francja jest krajem ich pochodzenia, jak również wszystkich jego wielkich krewnych. Jej duże wiechy małych, ciasno upakowanych, kremowych kwiatów są dokładnymi replikami kwiatów jego wysokiego krewnego  to jest Felicite e Pepetue. Little White Pet, bo o niej tu mówimy,  tak bardzo przypomina nam polyanty, że w wielu przypadkach klasyfikowana była jako polyanta.

W połowie XIX wieku, łowca roślin, Robert Fortune wysłał nasiona jakiejś postaci r. multiflora z Japonii do szkółek Guillota.    Siewki uzyskane z tych nasion   skrzyżowano tam z   r.chinensis minima. czy też jakąś zbliżoną formą. Rezultatem tego związku dwóch tak bardzo różniących się rodzin, była kolejna nowa rasa róż, która szybko zyskała uznanie i popularność. Te nisko rosnące rośliny nazywano Polyanta Pompons ze względu na ich wielokwiatowe skupiska ciasno upakowanych, małych kwiatów. Najwcześniej  znane odmiany,  były to bardzo małe – godne podziwu rośliny niezwykle przydatne na przykład do ogrodu skalnego . Paquerette i Mignonette  – te były najwcześniejsze. Nawet nie będę próbował wymieniać co bardziej prominentnych przedstawicieli tej obszernej rodziny  drobnych posturą ale wielkich hartem ducha  różyczek. Poprzestanę tylko na kilku jak: Madame Cecile Brunner czy Anne Marie Montravel. Służyły nam  wiernie i do dziś są cenione. Nie tylko jako protoplastki róż rabatowych ale i jako forma wyjściowa floribund.  To bowiem  przedstawicielka tej rodziny, Gloria Mundi w roku 1935, wraz z R.roulettii , w szkółce Jana de Vink dała początek coraz bardziej potężniejącej rodzinie róż miniaturowych.

I tak to niejako symbolicznie  zamyka się rodzina małych , starych róż i mój stronniczy/ jakże by inaczej/ ich przegląd. Wszystkie krasnoludy które teraz się pojawią zwać się będą różami miniaturowymi bądź coś w tym rodzaju – np. patio.

Large flowered climber

Tytułem wstępu pozwolę sobie na kilka słów o klasyfikacji róż , ponieważ klasyfikowanie, to ulubione zajęcie naukowców jako, że  dobra klasyfikacja znacznie ułatwia nam opisywanie i zrozumienie świata, a w świecie róż jest co klasyfikować. Zacznijmy od tego , że przyjęło się dzielić  je na :

- tzw róże dzikie/species/ tj. występujące na ziemi  , naturalnie w przyrodzie od tysięcy lat.

- róże historyczne, wyhodowane przez człowieka przed rokiem 1867/ data przyjęta arbitralnie a związana z wyhodowaniem pierwszego mieszańca herbatniego La France/   - oraz

- róże współczesne.

I jeszcze o klasyfikacji róż współczesnych: Możemy to robić dwojako. Ze względu na ich pochodzenie/ pochodzenie ich rodziców/ a wtedy będziemy mówić przykładowo o różach burbońskich, centifoliach mchowych,  albach, herbatnich i ich mieszańcach itp.

Albo ze względu na pewne cechy zewnętrzne roślin, a to: pnące, miniaturowe, okrywowe , patio parkowe itp. Również hodowcy sami chętnie wyodrębniają swoje kreacje np. ze względu na ich cechy użytkowe, czy np. sposób kwitnienia . Przykładowo róże angielskie, nostalgiczne  czy jakieś tam inne. My, w tym artykule zajmiemy się różami pnącymi a właściwie jedną z grup róż pnących . Tych o dużych kwiatach.

Large flowered climber, bo o nich tu myślę, czyli mówiąc ” po ludzku” wielkokwiatowe klimbery, bądź jak kto woli wielkokwiatowe róże pnące. Jeżeli posłużymy się  stroną HMF, to doliczymy się ponad tysiąca odmian, tak definiowanych. Problem w tym, że nie jest to kategoria rozłączna.  W efekcie, do grupy tej zaliczamy i burbońskie i niektóre, zwłaszcza starsze remontantki. Również mieszańce herbatnie/ ich długopędowe sporty/ i floribundy. Nadto mieszańce od róży kordesii i mieszańce róży wichury. Co więc je łączy? A no to, że krzewy charakteryzują się  wypuszczaniem długaśnych pędów, które niosą  pokaźnych rozmiarów kwiaty.

Więc idąc tym tropem moglibyśmy stworzyć np. taką kategorię: Róże czerwone odporne na mrozy i mocno pachnące. Albo: róże których nie lubi Marian Sołtys. Wyśmiewam się z tej „klasyfikacji”, ale jednak ma ona sporą wartość poznawczą. Dlatego  David Austin swoje róże wyhodowane wg. swego  pewnego zamysłu/ nie wszystkie wyhodowane przez siebie/ nazwał nieco bombastycznie English Roses a polscy lubownicy róż spolszczyli  tę nazwę na  wdzięczne austinki. W tym samym czasie co D.Austin, Felicitas Svejda  pod skrzydłami Institute Agriculture of Canada pracowała nad grupą odpornych na mrozy róż, które  przez Canadian Rose Society zostały nazwane Canadian Roses. Polscy  amatorzy tych róż nazwą je potem kanadyjkami. Mimo dających się łatwo zdefiniować cech tych róż,  które konstytuują je w pewną grupę – kanadyjki mniej , austinki bardziej -nikt nie pokusił się o wyodrębnienie klasyfikacyjne tych dzieł. Austinek nie wyodrębniła żadna z federacji różanych, nawet  słynąca zresztą z przesadnego konserwatyzmu angielska. O ile grupa kanadyjek jest stosunkowo nieliczna, to austinki są grupą zawierającą grubo ponad 200 odmian! Mało tego,  doczekały się ogromnej i ciągle rosnącej liczby potomkiń i naśladowczyń. Podobnie rzecz się miała z dorobkiem Perneta. Stowarzyszenie francuskie nie miało oporów  i  dzieła Pernet Duchera  szybko ochrzciła pernetianami, choć dla purystów były to nadal mieszańce herbatnie. Anglicy tu znowu stawiali opór, ale koniec końców ulegli i zrobili miejsce dla pernetian  choć akurat tu mogliby się postawić skuteczniej bo  niebawem grupa mieszańców herbatnich ponownie wchłonęła pernetiany. To zadziwiające, bowiem wprawne oko miłośnika róż  bezbłędnie wypatrzy i we współczesnym mieszańcu herbatnim ślady działalności Perneta, Ostatnią grupą róż, które zostały w oficjalnych klasyfikacjach wyodrębnione ze względu na obciążenia genetyczne były grandiflory, które są , najprościej mówiąc, krzyżówkami pomiędzy mieszańcami herbatnimi a floribundami. Dalszy rozwój klasyfikacji róż według  ich wyposażenia genetycznego, zatrzymał się ze względu na utajnianie linii rodowodowych przez hodowców. A ponieważ życie nie znosi próżni i istnieje potrzeba  jakiegoś zwięzłego opisu kolejnej  pojawiającej się w obrocie nowej odmiany, zaczęto coraz częściej opisywać i klasyfikować  róże na podstawie jedynie ich cech fizycznych, wyglądu zewnętrznego. Mamy więc  róże patio/o kompaktowym pokroju/ , miniflory/”zmniejszono” kwiaty nie naruszając konstytucji krzewu/, okrywowe/płożące/, krzewiaste/parkowe?/ no i wreszcie klimbery – lub szerzej pnące a w ramach tych pnących również  wielkokwiatowe róże pnące. Co ciekawe, o ile mówi się i wyodrębnia wielkokwiatowe róże pnące, to nie słyszałem o kategorii logicznie z nią rozłącznej a mianowicie o drobnokwiatowych  różach pnących.

Może więc , wracając do naszych wielkokwiatowych róż pnących , dodajmy jeszcze jedno ograniczenie – powtarzanie kwitnienia. Teraz już zaczyna mi się rysować bardzo użyteczna kategoria – powtarzające kwitnienie, wielkokwiatowe róż pnące.

By  lepiej pokazać tę grupę róż , pozwolę sobie przedstawić  kilka co bardziej prominentnych przedstawicielek  large flowered climber.

Historycznie rzecz biorąc zacznijmy od burbonów, a wśród nich wyróżnijmy  intrygującą Zephirine Drouhin/Bizot 1868/ będącą  zapewne mieszańcem pomiędzy  jakąś różą z grupy boursault i  i remontantek. Nie sposób tu nie wymienić również jej uroczego sportu Kathleen Harrop/Dickson 1919/.

Z remontantek wyróżnia się śnieżno biała Frau Karl Drushki, która sama wprawdzie nie jest klimberem może bowiem aspirować co najwyżej do solidnej parkowej   to jednak była szeroko używana w pracach hodowlanych  i z grupy klimberów powstałych z jej udziałem pozwolę sobie wyróżnić niezrównaną Mmme Gregoire Staechelin P. Dota, który wyhodował ją z udziałem innej znakomitości Chateau de Clos Vogueot w roku 1927.

W tym samym czasie w Australii działał Alister Clarck i wyhodował głównie z udziałem rosa gigantea całą grupę klimberów, które nazwalibyśmy jako wielkokwiatowe pnące, doskonale przystosowanych do gorącego i suchego klimatu Australii , ale róże te nie zdobyły serc rosomanes w Europie.

Gdy bliżej przyglądam się tej grupie roślin, to z wyhodowanych przed drugą wojną światową , wyróżniłbym takie znakomitości jak  Captain Thomas Thomasa z roku  1938 o pięknych kremowych pojedynczych kwiatach, która wygląda jak gdyby wczoraj wyszła ze szkółki jakiegoś przodującego, współczesnego hodowcy. Warta miejsca w każdym ogrodzie szanującego się rosomanes jest Gartendirektor  Julius Schutze Kiesego będącą krzyżówką  Mme Jule Gravereaux i mieszańca herbatniego tegoż hodowcy – Pharisaer, wymieńmy jeszcze z tego samego kręgu hodowlanego odmianę Glarona.

I tak oto przechodzimy do czasów powojennych gdy to doszło do swoistej eksplozji hodowlanej w tej grupie róż. Proszę wybaczyć mój subiektywizm w doborze przykładów, ale wspomnę tu jedynie o tych odmianach z którymi miałem przyjemność zetknąć się osobiście. Taka swego rodzaju podróż sentymentalna w czasie.

Zacznijmy o Don Juana, krzyżówki New Dawn i New Yorkera autorstwa  Michele Malandrone z roku 1957. Jej rozrośnięte krzewy obsypane ciemno czerwonymi uroczymi kwiatami spotkamy w Polsce dość powszechnie. Podobnie jak równie słynną Sympathie  będącą mieszańcem r. kordesii Kordesów. W Ameryce bardzo popularną jest  Fourth  of Yuly / Roller Coaster x Altissimo/Toma Carrutha, pochodząca już z początku tego wieku. U nas  nie dorasta do  ona formy klimbera ale w USA jak najbardziej i jest tam niezwykle popularna. Z dorobku amerykańskich hodowców bez porównania bardziej popularną u nas jest Golden Showers Lammertsa powstała  w wyniku krzyżówki wykonanej w roku 1956 pomiędzy Charlotte Armstrong i Captain Thomas. To przedstawiciel nielicznej grupy dobrych klimberów o żółto zabarwionych kwiatach. Królowała w naszych ogrodach dopóki w roku 1983 nie zdetronizował ją Graham Thomas Davida Austina będący potomkiem innej sławnej  large flowered climber, tj Iceberg. Wprawdzie nie w każdych warunkach ta odmiana się równie dobrze sprawdza, ale  jeżeli ktoś ma szczęście uprawiać ją w takich warunkach jakie ona lubi to dopiero wówczas możemy zobaczyć prawdziwy złoty deszcz,.

Ja , z takich powojennych staroci bardzo lubię  Joseph’s Coat / Buccaneer x Circus/Armstronga  z roku 1963. Niezapomniany jest widok tej rośliny okrytej płaszczem wielokolorowych kwiatów które – z pewnym wahaniem – zaliczylibyśmy  do wiekokwiatowych. Jak nie wspomnieć postaci Charlesa Mallerina ,ten z zawodu inżynier ciepłownictwa a z duszy bezgranicznie oddany różom, w latach 50 ubiegłego wieku, obdarzył nas całą serią klimberów o kwiatach w różnych odcieniach czerwieni. Mam tu na myśli takie piękności jak  Danse des Sylphes, Danse du Feu,  L’Africaine, Senegal a nade wszystko Guinee o zniewalająco pięknych kwiatach.

Z domu Meillandów  wywodzą się takie wspaniałości jak spokrewnione blisko ze sobą przez Phyllis Bide,  Coctail Francisa i Clair Matin  Louisette. Już później,  Meillandowie ubogacą grupę pnących , wielkokwiatowych róż takimi wspaniałościami jak Polka, Kir Royal,  Paprika czy nade wszystko ukochana przez naszych rosomanes róża Eden/ Pierre de Ronsard/będąca dziełem pracującego dla Meillandów   J. Mouchotte. Inni francuscy hodowcy też dobrze zapisali się w naszej wdzięcznej pamięci, że wspomnę tylko o  Sourire d’Orchidee / Croix  1985/, czy wspomniane wcześniej Altissimo i Parure d’Or  G. Delbarda z roku 1966.

W tej grupie roślin ogromnym dorobkiem mogą się poszczycić również hodowcy niemieccy zwłaszcza Kordes z całą rodziną niezwykle udanych tzw mieszańców r. kordesii. jak Ilse Krohn Superieur, Aleksander von Humbolt/1960/, Hamburger Phoenix, ale też  Gruss An Heidelberg, Maigold, Manita, czy Schneewitchen będąca jednym z filarów bazy genetycznej English Roses.

Z hodowców angielskich- z braku miejsca wspomnę tu o dwu. Sam McGredy IV z  legendarnym wprost, ale dziś już nieco zapomnianym  Haendlem/ Columbine  x Heidelberg, rok 1960/, ze względu na jego podatność na czarną plamistość ale w jego dorobku mamy jeszcze Grand Hotel, Dublin i Galvay Bay. Mniej znaną odmianą  Sama  McGredy, jest Swan Lake , ale proszę sobie przypomnieć jakąś inną udaną białą różę pnącą  poza Iceberg Clg. no, może Ilse Krohn Superieur.

Drugim jest oczywiście David Austin. Aż boję się jakoś wyróżnić którąś z jego kreacji. Dodatkowym kłopotem jest to, że jego róże, zwłaszcza te wcześniejsze nie mają specjalnie ustabilizowanej siły wzrostu i odmiany które na przykład w Anglii sobie grzecznie rosną osiągając rozmiar mniejszego bądź większego krzewu, a na przykład w warunkach Amerykańskich, stają się jak najbardziej klimberami. W każdym razie sam Austin w swojej ofercie sprzedaży wymienia ponad 15 odmian róż pnących. Dla przykładu powiem , że chodzi tu o takie odmiany jak już wspomniany Graham Thomas, Lady of Shalott, Pilgrim, Teasing Georgia, Constance Spry czy rewelacyjna Crown Princess Margaretha.

I ostatnia grupa klimberów którą pozwolę sobie wyróżnić, to odporne na mróz róże pnące. Mam tu na myśli  niektóre róże Rudolfa Geschwinda z grupy nordlandrose  jak na ten przykład Futtaker Schligrose, Himmelsauge, czy Geschwind Orden i róże  popularnie zwane kanadyjkami a zwłaszcza te, które z pewnym uproszczeniem możemy nazwać mieszańcami r. kordesii/ wzmocnionymi  genami r. laxa/ a zwłaszcza mam na myśli  John Cabot, Henry Kelsey, Quadra, czy wspaniały John Davis.

Jak widzimy, każdy może znaleźć sobie tu coś dla siebie, nadto historia ciągle się pisze i na dobrą sprawę jeszcze nie wiemy co z róż powstałych w wieku XXI będzie godne polecenia.

Artykuł ten opublikowany był w numerze 3 rocznika PTR – Róże, ale może już nie każdy ma do niego dostęp. Stąd ten pomysł.

Jacques – Julien Margottin i jego róże

Nie wszyscy hodowcy  i szkółkarze w historii róż,  są poza wszelkimi podejrzeniami w swoich kontaktach ogrodniczych. Kilku pomniejszych francuskich szkółkarzy w XIX wieku zmieniało nazwy popularnych róż i sprzedawało je pod tymi nowymi nazwami. Wyobraźmy sobie, że odkryłeś, gdy zakwitły róże, że dwie róże o różnych nazwach są takie same.
W latach 1851-1881 paryski hodowca róż Margottin — nie bez powodów podejrzewany był — przynajmniej dwa razy- o  uznanie róży wyhodowanej przez kogoś innego za swoje własne dzieło.
Jacques-Julien Margottin,  /1817 – 1892/, został sierotą już w wieku czternastu lat. Wkrótce zaczął pracować jako praktykant ogrodniczy u hrabiego Mole w Castle Marais, gdzie pracował przez trzy lata. W 1838 roku, spędził rok na studiach ogrodniczych, a w następnym roku został zatrudniony jako główny ogrodnik u J. Alexandre Hardy w rosarium w Ogrodach Luksemburskich w Paryżu. W następnym roku miały miejsce dwa inne  znaczące dla niego wydarzenia: ożenił się z kobietą, z którą dochował czwórki dzieci i założył własne szkółki róż, dzierżawiąc tereny w Ivry. Pod koniec dzierżawy, prawie dwadzieścia lat później, kupił nieruchomość w Bourg-la-Reine, obecnie południowym przedmieściu Paryża, i przeniósł tam swoją szkółkę.

Był członkiem Narodowego Towarzystwa Ogrodniczego, pełniące również funkcję w jego redakcji.  W 1878 został odznaczony Legią Honorową.
Po wprowadzeniu swoich pierwszych trzech róż w 1845 roku, przez lata wyhodował  około osiemdziesięciu odmian róż, głównie remontantek i burbonów.  z których wg HMF 8 jest uprawianych do dziś:  General Cavaignac” z 1849 r.;   „Louise Odier”/chyba, sporne/, 1851, jeśli jest jego własnością;
„Jules Margottin”, 1853; „Triomphe de l’Exposition”, 1855; „Anna Alexieff”, 1858; i „Ks. H. D’Ombrain’, 1863., Souvenir du Comte Cavour.
Remontantka „Generał Cavaignac”  nosi imię Louisa Eugene’a Cavaignaca, generała, który w wyborach prezydenckich w 1848 roku startował przeciwko Napoleonowi III i przegrał z nim to starcie wyborcze. Pełnił również funkcję szefa rządu wykonawczego od czerwca do grudnia. Bez wątpienia przegrał wybory częściowo dlatego, że jego rząd tymczasowy nałożył dodatkowy podatek gruntowy, który nie zwalniał biednych. Był orędownikiem republiki, podczas gdy Napoleon III wkrótce uczynił swoje rządy reżimem autokratycznym. Ale do tego czasu Generał Cavaignac poślubił Louise Odier.
Róża „Generał Cavaignac” jest krępego wzrostu, dość kłująca, ma bardzo pachnące, bardzo pełne,  kwiaty z płatkami jaskrawego różowego różu lub ciemnego karminowy, jaśniejszy na spodzie. Jego ulistnienie sugeruje, że  równie dobrze, może być  mieszańcem róż chińskich, a nie  remontantką.
Jak już wspomniałem w 1851 roku, kiedy generał poślubił Louise Odier, róża o imieniu panny młodej pojawiła się  w obiegu handlowym. Kobieta ta była córką Jamesa Odiera, bogatego mężczyzny, którego hobby polegało na hybrydyzacji pelargonii i innych kwiatów. Wyhodował jedną różę w 1849 roku – „Gigantesque” –   drugą możliwością była „Louise Odier”. Ale nie jesteśmy pewni autorstwa tej drugiej róży.
Chociaż przez lata sugerowano, że ojciec  panny Odier, był prawdziwym hodowcą, to równie dobrze  mógł to być doświadczony ogrodnik Jamesa Odiera Jacques Duval, który był faktycznym propagatorem wielu pelargonii Odiera – jeśli nie także innych jego kwiatów. Rzeczywiście, Odier był oskarżony za przypisanie własnego imienia do wystawionych przez Duvala pelargonii. Po śmierci Odiera i Duvala , Margottin, który wprowadził do handlu tę różę wiele lat wcześniej, w czerwcowym numerze „Journal des Roses” z 1883 roku, napisał artykuł, w którym twierdził, że to on wyhodował różę „Louise Odier” z nasion zapylonych różą, której imienia,   nie mógł sobie przypomnieć.

Co ciekawe,  w „The Gardener’s Monthly ” 1863 , ze stycznia, wspomniano, że Margottin wyhodował z „Louise Odier” siewki we „wszystkich odcieniach koloru, od czystej bieli do ciemnego szkarłatu”, ale „wszystkie okazały się bezwartościowe. Róża, którą nazwał „Louise Margotin” dla swojej córki, wydawała się obiecująca, ale też okazała się nietrwała.

„Louise Odier”,   rośnie na mocnych pędach z bordowo zabarwionymi kolcami. Daje piękne, powtarzalnie kwitnące kwiaty, płaskie i okrągłe, o delikatnym, intensywnym różu, często z domieszką lawendy pośrodku. Jedna z najbardziej obficie kwitnących starych róż, wydziela cudowny zapach, a każde wąchanie, – jak ujął to Peter Beales, „zaprasza na kolejne i kolejne i kolejne”.

Odmiana „Jules Margottin” jest dość często spotykana, ale głównie w północnej Europie. To  remontantka, o blado szkarłatnym kwiecie —   wygina swoje kolczaste pędy pod ciężarem  rozlicznych kwiatów. Rośnie do około  1,5m wysokości, choć można ją również bardziej trzymać w ryzach. Całkowicie otwarte kwiaty są prawie płaskie z postrzępionymi falbankami płatków, które wydzielają silny, pyszny zapach   Dobrze  powtarza kwitnienie. W deszczową pogodę ma tendencję do zapraszania pleśni.
Pomimo tej wady, „Jules Margottin” był często używany w hybrydyzacji i może pochwalić się około 17880 potomkami.
Róża została nazwana na cześć najstarszego syna Margottina, który był przyjacielem syna angielskiego hodowcy George’a Paula, co wskazuje na międzynarodowy związek między hodowcami róż. Jako ogrodnik, Jules założył własną szkółkę , gdzie wyhodował siedem odmian róż, ale tylko jedna z nich przetrwała. Ta róża, to „Mme Jeannine Joubert”, ciemnoczerwony Bourbon, który jest dostępny tylko we Flora Linnea Nursery w Szwecji i na zamówienie we Freedom Nursery w Ohio.
Czwartą zachowaną różą Margottina ojca,  jest  remontantka „Triomphe de l’Exposition”. Na Wystawie Paryskiej w 1855 r. Margottin zdobywa nagrodę za najpiękniejszą różę na wystawie. Dumnie, pompatycznie lub jedno i drugie,
nazwał ją tak ze względu na swoje zwycięstwo. Głęboko czerwona róża, pełna i ćwierćrozetowa z   oczkiem i wydzielająca  słodki zapach, „Triomphe de l’Exposition” jest różą mało znaną w świecie anglojęzycznym, choć w Kanadzie sprzedawana była jeszcze  w 2011 roku . Jej głęboko ząbkowane liście zaczynają się od odcienia żółto-zielonego a dojrzałe przechodzą do ciemnej, błyszczącej zieleni. Kolce są stosunkowo nieliczne. Krzew zapełnia się licznymi  pędami i kwiatowymi, tworząc bardzo pełny krzew o wysokości do półtora metra.

Kim była Anna Alexieff, dla której Margottin nazwał tę różę, tym bardziej, że to jedna z 5-6 róż Margottina jakie przetrwały do naszych czasów/ a wyhodował ich około 80/. Wydaje się, że nikt nie wie. Być może była drugą Lady X. Jeśli wygląd róży jest w ogóle jej reprezentatywny, byłby to typ tajemniczej kobiety, przyciągającej do siebie wszystkie oczy po wejściu np. do opery.  Kobiety w drogich sukniach Worth, z dekoltem,   patrzyłyby   z zazdrością na jej liliowo-różową, satynową suknię mieniącą się srebrzyście, jej wysoki, marszczony kołnierzyk podkreślający jej urodę, całość  zapowiadająca jedwabną suknię wieczorową ozdobioną piórami przez Givenchy sto lat później. Pokrój rośliny mocny, energiczny, zwarty, rośnie do 150 cm.   co sprzyja prowadzeniu jej  się wokół krótkiej kolumny.  Kwiaty jak z satyny liliowo różowe, ogromne, pełne   tworzą delikatną plątaninę płatków.  Bardzo kobieca róża. Obficie kwitnie, zwłaszcza jesienią.

Ksiądz H. D’Ombrain  chociaż był czynnym wikariuszem najpierw w mieście Deal, kilka mil od Dover, a następnie w Westwell, niedaleko Ashford, jego pasja do róż sprawiła, że ​​przeczesał znaczną część Francji w poszukiwaniu nowych odmian do swoich ogrodów. Ponadto pod pseudonimem D. Deal, jest autorem wielu artykułów na temat ogrodnictwa. W 1876 był kluczową postacią przy staraniach o założenie pierwszego na świecie stowarzyszenia miłośników róż, National Rose Society of England, dla którego pełnił funkcję pierwszego sekretarza.
Napisał  książkę Róże dla amatorów w 1887 roku gdzie przenikliwie zauważył , że róże herbaciane i noisettes wypierają remontantki. W latach 1888-1902 opublikował na własny koszt  National Rose Society, poprzednik The Rose Annual, którego wydawanie rozpoczęło się pięć lat później. Najwyraźniej wielebny wywarł wrażenie na Margottinie jeszcze kilkadziesiąt lat wcześniej, ponieważ róża mu poświęcona weszła do handlu w 1863 roku. Onże, nie tylko wprowadził róże noisettes do Anglii, ale także spopularyzował klasę róż bourbońskich. Przede wszystkim bronił swojego ulubionego Noisette „Marechal Niel’, który do dziś pozostaje jedną z najpopularniejszych Noisettes. Wielebny Henry D’Ombrain zmarł w październiku 1905 roku. Burbon jemu poświęcony, ma raczej potargany wygląd kwiatu, podobnie jak „Anna Alexieff”. Jednak kolorystyka jest bardziej złożona, zewnętrzny krąg jasnoróżowych płatków przechodzących w liliowy lub fioletoworóżowe, podczas gdy środkowe płatki stają się karminowe lub miękkie, jasnoczerwone. Ta urocza, pachnąca róża prawie wyginęła, ale szczęśliwie rośnie w moim ogrodzie i kilku innych kolekcjach.”

Mimo już podeszłego wieku, Jacques Margottin, miał, jak byśmy to dziś powiedzieli, parcie na szkło.   W 1880 roku młody ogrodnik Armand Garçon wyhodował różę, którą nazwał „Le Bienheureux de la Salle” („Błogosławiony La Salle”) Miał on już za sobą nagrody za niektóre ze swoich róż, które wystawiał pod auspicjami Towarzystwa Ogrodniczego w Rouen, z których jedna zdobyła nawet Premię na Światowej Wystawie w Paryżu w 1867 roku. Kiedy Margottin zobaczył,”  Le Bienheureux de  La Salle ” w ogrodzie A.Garcona , przekonał swoją zamożną klientkę, panią Isaac Péreire by wykupiła prawa do tej róży, najwyraźniej z obietnicą zmiany nazwy róży na jej cześć.  Margottin , który prowadził sprzedaż tej odmiany, mało tego, że zmienił nazwę tej róży  wystawiając ją  na wystawie w Londynie w 1882 roku jako „Mme Isaac Péreire”,  to jeszcze podał ją jako własne dzieło. Kiedy Towarzystwo Ogrodnicze w Rouen dowiedziało się o tym nadużyciu, napisało list protestacyjny, w którym zarzucało Margottinowi fałszerstwo. I chociaż nazwa róży nie wróciła do swojej pierwotnej nazwy, imię Armanda Garçona zostało uhonorowane jako prawdziwego hodowcy. Być może to upokorzenie jest powodem, dla którego Margottin nalegał potem w Journal des Roses, że to on, a nie James Odier (lub Jacques Duval) wyhodowali „Louise Odier”. Ponieważ ci panowie już nie żyli,  nikt mu wówczas nie zaprzeczył. Czyżby znów zamienił honor na hańbę?

Kończąc przyjemniejszą nutą. Kobietą uhonorowaną imieniem tej róży była Fanny Péreire (1824 -1910), siostrzenica Izaaka Péreire, który poślubił ją, gdy miała szesnaście lat. Isaac był bogatym bankierem paryskim mogącym się pochwalić wieloma lukratywnymi inwestycjami. Był także znanym kolekcjonerem sztuki, który posiadał obrazy Ingresa, Murillo, Rembrandta i innych. Kiedy kolega   namawiał go do kupienia Vermeera, zrobił to, zasadniczo zapoczątkowując sławę Vermeera. Podobnie jak jej mąż, pani Pereire, była Simonistką, uważającą, że biedni powinni być wspomagani i chronieni przed bogatymi.
Kiedy lekarz uratował życie ciężko chorej córce w 1878 roku, pani Périere ufundowała szpital dla społeczności Armainvilliers, gdzie  rodzina Pereire miała posiadłość .  Po śmierci męża zaopiekowała się całą dalszą rodziną. „Mme Isaac Périere” to wielka róża nazwana na cześć kobiety o wielkim sercu.

W numerze pierwszym z roku 2019, biuletynu  Roses Heritage Society , znajdziemy piękny felieton Darella Schramma  zatytułowany ” The roses of Margottin” To właśnie jest jego tłumaczenie.

Róże ogrodowe w XX wieku Cz II

To kontynuacja  artykułu  : Stare i nowe róże XIX wieku.  Podział oczywiście dowolny, jak każdy inny. Do napisania tego artykułu zainspirował mnie Peter Harkness, który w roku 1987, wydał książkę pod tytułem Modern Roses. To trochę niebezpieczny zabieg, ponieważ pozycje o tego rodzaju tytułach szybko się starzeją. Nie minęło bowiem 40 lat i prace hodowlane poszły tak szybko do przodu, że książka stała się  cenną, ale  jednakże ramotką. Autor wprawdzie raczył był zauważyć fakt istnienia Davida Austina, ale jego prace skwitował jednym zdaniem. To i tak wybornie bo prac hodowców  kanadyjskich w ogóle nie zauważył. Dostrzegł istnienie Kordesów , ale ich fundamentalnych prac nad r.kordesii nie odnotował. Spróbuję i ja zmierzyć się z tym tematem.

Pierwszymi różami , które pojawiły się w XX wieku  to floribundy. Polyanthy, od których floribundy się wywodzą, są przez tzw. literaturę zaliczane do róż współczesnych, jednak ich rodowód sięga połowy XIX wieku, a  czas ich królowania  jednak przynależy do wieku XIX.  tym bardziej, że tak na prawdę, to wiek XIX kończy się wraz z wybuchem I Wojny  Światowej a w roku 1900 jeno kalendarzowo.

Skąd jednak wzięła się  klasa/grupa/róż zwana floribunda? Jest to grupa róż, a nie szczep, ponieważ odmiany pochodzą z różnych   ’odpornych’  gatunków lub źródeł.  Mówiąc jak najprościej, łamiąc kości, moglibyśmy powiedzieć tak: Bierzemy  jakąś przystojną polyantę i krzyżujemy ją z  mieszańcem herbatnim lub dajmy na to  jakąś różą chińską czy jej mieszańcem . Otrzymamy wówczas hybrid polyanta – dajmy na to Rodhatte.

Następnie owego mieszańca polyanty  ponownie krzyżujemy  z mieszańcem herbatnim lub mieszańcem róży chińskiej/nawiasem mówiąc możliwe są również inne skomplikowane bardziej  krzyżówki/. Aaa , to już Floribunda – na ten przykład, powiedzmy sobie  Joseph Guy.

Która to piękna nawiasem mówiąc róża, gdy została floribundą – jeszcze tego nie wiedziała. Podobnie jak Pan Jourdain , który nie wiedział, że mówi prozą. Ale taki to nasz los. Istniejemy , nie mając świadomości tego, że obok nas istnieją i przestają istnieć miliardy niezależnych bytów.

Intencjonalne działanie, możemy za to bez problemu przypisać  Dines  Poulsenowi, który w poszukiwaniu róż nadających się do uprawy w skrajnie niegościnnych dla róż  terenach Danii, postanowił rozwiązać ten problem niczym Aleksander Wielki , węzeł gordyjski. Postanowił takie róże sam wyhodować.  Uwagę jego zwróciła dobra odporność na niekorzystne warunki uprawowe, najnowszego dziecka hodowców róż a mianowicie polyant. Miały one  z jego punku widzenia pewną zasadniczą wadę. Zbyt małe kwiaty. Słusznie przewidywał, że tak dobrana para rodzicielska winna zaskutkować  pozytywną kompilacją pożądanych cech. Nie wiem, może to dzięki przypisanej Dinesowi ex post idei,   powstała Rodhatte. jak sie uważa , pierwsza floribunda. Oczywiście nic nie stoi w miejscu. Kolejne krzyżowania z mieszańcami herbatnimi  doprowadziły do powstania w latach pięćdziesiątych -   grandiflor takich jak na ten przykład Queen Elizabeth Walthera Lammertsa.

Przełom wieków  i  pierwszych trzydzieści lat wieku XX to krótka  ale obfitująca w wiele wydarzeń kariera r. wichuraiana.  Trudno jest na dobra sprawę dziś powiedzieć kto był pierwszy: Francuzi czy Amerykanie.  Dla mnie byli to Francuzi a konkretnie bracia Barbiere, którzy  dali nam najznamienitszych przedstawicieli tej grupy róż, Natomiast Amerykanie  byli troszeczkę szybsi. Pierwszy mieszaniec róży wichury pojawił się pomiędzy rokiem 1891 a 1893 a palmę pierwszeństwa przyznał bym tu M. Horvathowi choć oczywiście , że Dawson z racji pełnionego stanowiska miał łatwiejszy dostęp do sadzonki róży wichury i miał szansę wykonać taką krzyżówkę jako pierwszy, jednak z objawieniem jej światu nieco się ociągał.  W staraniach o palmę pierwszeństwa w wyhodowaniu pierwszego mieszańca róży wichury liczy się też Walter van Fleet. Jego pierwsza krzyżówka   róży wichury z Safrano nie dostąpiła zaszczytu otrzymania nazwy.

Warto w tym momencie wspomnieć też o pracach rodziny Brownellów którzy chyba jako pierwsi powzięli myśl wzmocnienia  genotypu mieszańców herbatnich  skutkującego podwyższeniem ich odporności mrozowej i odporności na czarną plamistość. Ich prace hybrydyzerskie, zakończyły się wg mnie pełnym sukcesem  czyli wyhodowaniem róż tworzących „sub zero series” /zero Faranheita/ ale o dziwo nie spotkały się one z większym zainteresowaniem konkurencji  kontynuującej z uporem godnym lepszej sprawy chów wsobny  mieszańców herbatnich prowadzący do ewidentnej degeneracji tej grupy róż. Ten chocholi taniec definitywnie przerwie dopiero działalność Davida Austina – o czym powiem szerzej w innym miejscu.

Na początku wieku, w Europie pojawił się najpoważniejszy gracz w tym segmencie tj. bracia Barbiere. Dość powiedzieć, że do wybuchu I Wojny Światowej, przez niespełna 20 lat wyhodowali oni i ich koledzy, ponad 100 nowych odmian z tej grupy. Pojawienie się tej grupy róż, to kolejna zmiana w krajobrazie nie tylko ogrodów różanych , ale i ogrodów w ogóle. Nowy styl projektowania ogrodów, Arts And Craft, szybko inkorporuje je do tworzenia nowych  form ogrodowych. Spotykamy całkiem nowe rozwiązania wzornicze. Powszechnym staje się np. uprawianie ramblerów wichury jako form płaczących gdy to rośliny zaokulizowane na wysokich pniach sprowadzane są na dół po krynolinach wykonanych z metalu.

W Niemczech działa  Max Vogel, który będąc dyrektorem  rosarium w Sangerhausen stworzył tak udane mieszańce jak: Fraulein Octavia Hesse,  Ernst Dechant czy Peter Lambert. W Anglii chyba najbardziej zaznaczył się  Walter Easlea zwłaszcza z Easle Golden Rambler. ale i William Paul z Paul’s WScarlet Climber. Historię mieszańców r. wichury zamyka New Dawn, która jest powtórnie kwitnącym  sportem od  Dr. Van Fleet.

Nieciekawie mają mieszańce herbatnie wprawdzie zasiedlające nasze ogrody od połowy XIX wieku – jednakże jednoznacznie uznane na róże  nowoczesne. Z dzisiejszego punktu widzenia, zauważamy że ich dominacja trwa  już około 150 lat! I towarzyszą  wszystkim ważnym wydarzeniom w świecie róż. Gdy na przełomie wieków pojawiła się róża wichury to  główna rolę w ich ucywilizowaniu i uszlachetnieniu wzięły na siebie właśnie mieszańce herbatnie przy niewielkim udziale multiflory. Podobnie było w przypadku mieszańców J. Pembertona czy w pracach hodowlanych Lamberta. Ta grupa róż, zwanych bałamutnie i zdecydowanie na wyrost mieszańcami piżmowymi, znalazła w drugiej połowie XX wieku, bardzo zdolnego i kreatywnego kontynuatora w osobie Louisa Lensa. I tak przez cały wiek XX.

Tu należałby powiedzieć o niezwykle interesującym wydarzeniu w życiu mieszańców herbatnich jakim było pojawienie się pernetian. Wprawdzie tak czasowo jak i mentalnie wyrastają one z wieku XIX , ale ich krótki żywot jako odrębnego bytu wiąże się z wiekiem XX. Wprowadzenie koloru żółtego do róż to jednocześnie wygenerowanie  całkiem nowej i poszerzenie istniejącej palety barw. Pernet Ducher,  z niejako maniackim uporem  wykonywał tysiące krzyżówek z rosa foetida by w końcu zobaczyć tą jedną, tą jedyną.  Ta nienazwana sadzonka została zachowana przez Perneta jako skarb hodowcy, a kiedy została pokryta mieszańcem herbatnim, otrzymaliśmy w drugim pokoleniu, pierwszą Pernetianę – ‚Soleil d’Or‚, no i wiele innych odmian, które nastąpiły po niej. W efekcie, mógł 3 maja roku 1897, na wystawie ogrodniczej w Lyonie, pokazać różę pięknej żółto pomarańczowej barwy. Jego osiągnięcie,  jest ogromną niespodzianką , zachwyca wielu entuzjastów i profesjonalistów, którzy gromadzą się w mnogości by kontemplować tą pierwszą  nowoczesną żółtą różę.  Wreszcie 20 czerwca, 1898 roku , komisja delegatów Towarzystwa Ogrodniczego w Lyonie, zdecyduje jednogłośnie przyznać złoty medal  tej wyjątkowej róży. Koledzy a w sumie przecież rywale wznoszą się nad poziom codziennej konkurencji i korzystając z Kongresu  hodowców róż w Paryżu, 27 lipca 1899, Pierre Guillot w swoim wystąpieniu  na kongresie podkreśla wyjątkowość tego wydarzenia. W efekcie uzyskuje chyba znacznie więcej niż zamierzał. Koledzy oficjalnie uznają tę różę za pierwszą hybrid lutea/mieszańca herbatniego – pernetiana/ a to na cześć hodowcy  Perneta.

Pernetiany rozbłysły niczym meteor i roztopiły się w morzu mieszańców herbatnich  zostawiając jako pamiątkę po sobie problemy z czarna plamistością i całą paletę nowych odcieni barw.

Osobnym przypadkiem, prawie pół wieku późniejszym, jest kariera Wilhelma Kordesa  twórcy r. kordesii  i założyciela całej klasy róż mieszańców rosa kordesii. Przepięknie zbiegają się tu nurty róży wichury, r.rugosa no i nie mogło zabraknąć  mieszańców herbatnich. W pierwszym pokoleniu, możemy się doliczyć grubo ponad stu mieszańców z udziałem r. kordesii a zaczęło się to w roku 1954 od dwu odmian Kordesa - Leverkusen i Hamburger Phoenix. Ilość potomków w kolejnych generacjach jest trudno policzalna. w każdym razie poza wynalazcą r. kordesii, najbardziej twórczo  podeszła do niej Felicitas Svejda  kreując  około 20 mieszańców r.kordesii takich jak przykładowo genialny John Davis, wzmocnionych jeszcze r.spinossisima i  miejscowymi różami dzikimi,  zwanych popularnie różami kanadyjskimi.

Inny  wielki hodowca, Griffith Buck nudził się okrutnie pracując na nowymi odmianami pszennicy i odskocznią  dla tych żmudnych zajęć stały się dla niego ćwiczenia w których  chciał przydać tak odporności mrozowej jak i na choroby mieszańcom herbatnim, a użył do tego celu róży laxa i spinossisimy. Efekty mogą zaskoczyć. Wyhodował w ten oto sposób grupę prawie 200 odmian bardzo odpornych  mieszańców z wiodącym rysem mieszańców herbatnich. Najbardziej prominentnym i znanym przedstawicielem tej grupy róż jest odmiana pod wiele mówiącą nazwą – Carefree Beauty. Wymieńmy jeszcze o wiele piękniejsze choć mniej znane Distant Drums czy Mavourneen . Prace G.Buck’a znalazły zastosowanie w pracach hodowców kanadyjskich  jak i u współczesnego pokolenia hodowców amerykańskich.

Trochę inaczej było w przypadku  Felicitas Svejdy. Ona podjęła się realizacji innego zadania. Wyhodowania , jak gdyby od początku, róż nadających się do bezproblemowej i bezobsługowej uprawy w trudnych warunkach kanadyjskich. Tu mieszańce herbatnie bliskie jej krewne floribundy, miały przydać odpornym na wszystko mieszańcom  róż miejscowych, walor powtarzania kwitnienia. Zrealizowanie tego zadania zajęło jej całe życie. Program ten  w zmienionej nieco formie jest kontynuowany a  jej mieszańce stają się inspiracją dla nowych pokoleń hodowców. Nie bez wpływu na ich popularność jest tu również nowa religia współczesnego człowieka – ekologizm.

Nie wiem  do końca jak to było u Austina, który swoją aktywność hybrydyzerską objawił w w latach  60 ub. wieku . Czy tak jak sam mówił,  przypadek samoistnego mieszańca spinossisimy – powtórnie kwitnący Stanwell Perpetual zainspirował go ostatecznie do przydania waloru ciągłego kwitnienia starym kreacjom/old roses/, czy też powodowała nim  chęć zmiany budowy/ wyglądu/ kwiatów u mieszańców herbatnich. Oba te zadania, jak byśmy je nie sformułowali, zostały przez Austina perfekcyjnie i z naddatkiem zrealizowane. Pomysł ten, w końcu nieszczególnie odkrywczy miał siłę bomby atomowej i oszołomił konkurencję która po dzień dzisiejszy nie może się pozbierać  drepcząc za nim ścieżką wtórności. Natomiast  grupa róż, już ponad 200 odmian, wykreowanych przez niego dostała bardzo nośną i trafną marketingowo nazwę – English Roses. Przedstawicieli tej grupy nawet nie będę próbował wymieniać i poprzestanę na wspaniałej odmianie Graham Thomas, uhonorowanym  prestiżowym tytułem Hall of Fame za rok 2009.

Wiek XX przynosi nam  i inne istotne wydarzenia w świecie róż. Tuż po I Wojnie Światowej pojawiają się róże miniaturowe. Wprawdzie wiek XX ich nie odkrył, ale stworzył tzw, warunki społeczne do ich zaistnienia i popularności.  Łącznie z przemysłową i w dużym stopniu zautomatyzowana hodowlą.   Dobrze osadzona jest w realiach narracja Henri Correvana, który opowiada jak to jego przyjaciel pułkownik Roulet ,w roku 1917, służąc w wojsku na Szwajcarii, zoczył na parapecie jednego z domków wiejskich w Mauborjet małą kwitnącą na ciemno różowo , różyczkę  jak gdyby o pomniejszonych pędach, liściach i kwiatach.   Przy okazji dowiedział się, że  różyczka ta była uprawiana przez właścicieli od pokoleń. Sto lat? Być może, a może i więcej. Jak wspomniałem, jest to rok 1917. Tak było zR. Rouletti. Sięgnął po nią mało znany holenderski szkółkarz Jan de Vink. Gdy zapylił ją w 1935 roku pyłkiem innej, o drobnej posturze różyczki, polyanty  Gloria Mundi wyhodowanej całkiem niedawno przez Ruitera  w roku 1929 – uzyskał miniaturkę którą nazwał Peon ,która przechrzczona została potem na Tom Thumb. Miały miniaturki szczęście do hodowców. Najpierw Pedro Dot a potem Ralph Moore. Liczy się również Quinto Mansuino, który podjął się niejako swoistej mission impossible. Mianowicie postawił sobie za cel wyhodowanie  róży miniaturowej z udziałem r. banksiae. Tylko ten kto widział r. banksiae w akcji wie jak szalone wyzwanie rzucił sobie Q. Mansuino. Nie miejsce tu na opisywanie jego  perypetii – dość powiedzieć, że wygrał. Wyhodował całą grupę/ klasę/ róż  o proporcjonalnie pomniejszonych wszystkich elementach rośliny. Tak pędach jak i kwiatach czy liściach. Ta grupa róż zwiastowała Generosę. No to może jeszcze coś o Harmonie Saville. Był jednym z największych na świecie hodowców i producentów miniaturowych róż. W roku 1971 założył specjalistyczną firmę Nor’Est Miniature Roses, która zajmowała się nie tylko produkcją róż, ale i ich hodowlą.  A jak powiedzieć, jak to ocenić że w 2002 roku miniaturowa róża,  Harmona Saville , o nazwie „Overnight Scentsation„, udała się w kosmos, aby pomóc w badaniach dotyczących wpływu braku grawitacji grawitacji na zapach róży i  pomóc nam  poprawić zapachy wielu innych produktów konsumenckich.

Drugim nurtem, którego znaczenia jeszcze dziś nie jesteśmy stanie do końca ocenić jest pojawienie się miesząńców hultemii. które  poszerzają teren zdobyty wcześniej przez miniaturowe, Ta roślina znana była od ponad stu lat i w końcu  zainteresowała Alec Cockera. który tak intrygująco musiał rozmawiać ze swoim przyjacielem Harknesem o jej intrygującej plamce, że  rozwinęła się cicha rywalizacja pomiędzy przyjaciółmi o zaimplementowanie tej plamki do róży. Udało się. Wprawdzie zajęło to około 40 lat, ale dziś to intrygujący segment rynku z dużymi szansami na rozwój, choć ja osobiście nie widzę w tym nic, poza intrygującą ciekawostką.

Poza meinstreamem hodowlanym pozostają dokonania Alistera Clarka który działał w pierwszej połowie XX wieku w Australii. Z różnych względów, głównie obiektywnych, jego dokonania hodowlane z użyciem róży gigantea nie mają raczej szans zaistnienia w Europie i szerzej na świecie, ale w cieplejszych, a zwłaszcza suchych rejonach świata, droga , którą przetarł i wyznaczył Clark, może się okazać interesująca, bowiem mieszace z udziałem r.gigantea są odporne nie tylko na wysokie temperatury a le i na suszę.

Z najnowszych wydarzeń hodowlanych, sięgających już XXI wieku, zdecydowanie wyróżniłbym pojawienie się za przyczyną Radlera -  Knock Out i jego całej rodziny. Tu wyraźnie zarysowały się dwa nurty. Ten amerykański  samego Williama Radlera, hodowcy tej odmiany i prace  hodowlane prowadzone z udziałem tej róży przez firmę Meilland.W 2000 roku pojawiła się róża, która w krótkim czasie zrewolucjonizowała uprawę róż ogrodowych. Odniosła ogromny sukces zmieniając jednocześnie  wizerunek róży z kapryśnej primadonny do przyjaznej rośliny ogrodowej. Tą różą była Knock Out wyhodowana przez Williama J. „Bill” Radlera.

Przez dekady   róże miały reputacje roślin drogich w utrzymaniu. Talenty hodowców tworzyły odmiany piękne, wystawowe, takie jakich pragnęła publiczność. Takimi były mieszańce herbatnie. W ten sposób zaniedbali, a nawet utracili te wszystkie cechy, które przyczyniają się do tego, że róża jest dobrą rośliną ogrodową. Regularne opryskiwania, program ochronny przed chorobami grzybowymi  stał się normą. Dzisiaj jednak wzrosła powszechna świadomość zagrożeń wynikających ze stosowania  np. fungicydów w naszych ogrodach. Pojawienie się Knock Out zmieniło sposób, w jaki ludzie uprawiają ogród z różami, ponieważ   jest ona nie tylko całkowicie wolna od chorób a specjalnie od czarnej plamistości w każdym regionie USA  gdzie ta choroba jest koszmarem. Jest również   bezproblemowa i niezawodna pod  każdym innym względem. Kwitnienie następuje po kwitnieniu i jest obfite przez cały sezon . Jest też pierwszą nowoczesna różą, która może rywalizować na równi z innymi nowoczesnymi roślinami krajobrazowymi.

To co obserwujemy  w XX wieku to nieprawdopodobny postęp sztuki hodowlanej jako takiej, a zwłaszcza to widać w dziedzinie róż. Maksymalizacja zysku i dążenie do jak najszybszego zwrotu z zainwestowanego kapitału doprowadziło do  maksymalnej koncentracji na założonym celu. Hodowcy wykorzystując  zdobycze genetyki prowadzą hodowle w bardzo dużym stopniu celowe. Oczywiście jest to dziedzina, gdzie nie da się niczego zadekretować a przypadek w dalszym ciągu rozdaje karty, to jednak jakże daleko jesteśmy od czasów gdy hodowla nowych odmian  była  coraz bardziej masowym  wysiewem o  niekontrolowanym  zapylaniu  nasion. Dziś też są to wysiewy sięgające  kilkuset tysięcy nasion ale wszystkie są zapylone celowo wg. zaprojektowanych ściśle krzyży opartych o najnowsze zdobycze genetyki. Tak, prawa Mendla z ich korektami dokonanymi przez Hugona de Vriesa stały się elementarzem hodowcy, ale nie tylko , również statystyka  i prawo wielkich liczb.

Gregor Mendel , ze swoimi obserwacjami i eksperymentami hodowlanymi z cała pewnością należy do wieku XIX, zmarł przecież w roku 1882.  ale jego dorobek w pełni świadomie  został wykorzystany dopiero w wieku XX.

Innym zjawiskiem społecznym, które towarzyszy i wpływa na rozwój hodowli róży, jest  zdemokratyzowanie jej uprawy. Dziś, tak w wyniku  postępu technik hodowlanych i uprawowych jak i ogólnego wzrostu zamożności społeczeństw, uprawa róży zdemokratyzowała się. Od elitarnej zabawy jedynie najzamożniejszych członków społeczeństwa  do powszechności. Zmieniły się przez to gusta i wymagania. Przykładowo  spektakularny wzrost zainteresowania formami zminiaturyzowanymi ma swe źródło w tych procesach.

Tym przemianom społecznym towarzyszy zmiana form organizacji życia społecznego. Towarzystwa różane, pojawiły się w drugiej połowie XIX wieku i były w zasadzie dla mondu – choć już  Reynolds Hole już w połowie XIX wieku, opisuje  jak mentalnie wstrząsneła nim wizyta w gronie hodowców róż wywodzących się z klasy robotniczej. Miał tam możliwość jak sam pisał zobaczenia róż na poziomie nieoglądanym u profesjonalistów. Ludzie ci  Dosłownie odejmowali sobie od ust by mieć takie odmiany róż jak mieć powinni. Przełom wieków upowszechnia jeszcze jedną formę  kultury  różanej – już nie nazwałbym tego subkulturą – jaką są publiczne rosaria. Wcześniej były i owszem ale prywatne. A to książę wirtemberski a to cesarzowa Józefina a Malmaison, czy bogaty rentier Julius Gravereaux zakładający Roseriae de L’Hay -  ale przełom wieków to pojawianie się różanych ogrodów publicznych jak Europa Rosarium w Sangerhausen,  rosarium Bagatelle w Paryżu, czy Queen Mary Garden w Londynie. Dziś ogrody różane są zjawiskiem powszechnym, funkcjonują w różnych formach organizacyjnych i są rozsiane po całym świecie.

Podobnym zjawiskiem jest wejście róży jako kwiatu do masowych nasadzęń np. w parkach. Taką możliwość stworzyły jako pierwsze – polyanty, tworząc monochromatyczne zestawy kolorystyczne.

Przez cały wiek XIX i do lat  osiemdziesiątych XX wieku mieliśmy do czynienia z  dość skutecznie działającym mechanizmem wypierania i zastępowania. Gdy pojawiły się róże chińskie i mieszańce z nimi, galijki centifolie i damasceny  wypychane były  do  peryferii ogrodów. Wszak rosły duże i nie powtarzały kwitnienia, przez lwią część sezonu będąc wątpliwą ozdobą  salonu jakim był bez wątpienia ogród. Niezgrabne remontantki wyparte zostały przez niewątpliwie kompaktowe mieszańce herbatnie. Burbony czy mieszance piżmowe wegetowały na łaskawym chlebie, itp , itd. Dopiero działalność Davida Austina i jego cichego sprzymierzeńca Grahama Thomasa stwarza  powrotną modę, modę retro,  na róże historyczne. Dostają swe należne im miejsce w ogrodzie. Comte de Chambord, Madame  Isaac Pereire, Souvenir de Malmaison czy Madame Hardy, rosną obecnie na równych prawach ze współczesnymi kreacjami. Doszło do bardzo pozytywnego zjawiska : scalenia, konwergencji dorobku obecnych i przeszłych pokoleń. I powiedzmy sobie to wprost – Ten synkretyzm mi się podoba!

Marian Sołtys 5.02. 2022

Stare i nowe róże ogrodowe XIX wieku. Cz. I.

Dla róż to były szalone lata! I działo się tak wiele w tym wieku , oj działo! Jeżeli by do czegoś odnieść, porównać, to przy zachowaniu odpowiednich proporcji wspomnieć by tu należało gorączkę tulipanową jaka opanowała Holendrów w pierwszej połowie XVIII wieku. Gorączka różana miała przebieg łagodniejszy bowiem nikt nie zbankrutował a jednocześnie bardziej przewlekły. Hodowcy zaciekle rywalizowali o wprowadzenie na rynek najnowszych, największych i najbardziej spektakularnych odmian, a konsumenci wszystkich klas społecznych starali się pozyskać te najnowsze odmiany. I powiedzmy sobie to  wyraźnie: Na początku wieku, było to hobby dla najbogatszych a róża była jedynie pretekstem do  ekstrawaganckich zabaw. Przyjęcia pod znakiem róż, w sezonie odbywały się praktycznie codziennie i o każdej porze dnia i nocy.

„Pisane dla bogatych właścicieli ogrodów i ich głównych ogrodników czasopismo, Gardeners Chronicle naturalnie odnotowywało co bardziej ekstrawaganckie wydarzenia kwiatowe u swoich czytelników, takie jak np. wielki festyn różany u księgarza Covent Garden pana Bohna w jego domu w Twickenham na od 200 do 3oo notabli. głównie sąsiadów, którzy gromadzili się, by podziwiać   róże „w liczbie kilku tysięcy”, – cytuję za  Jennifer Potter The Rose. strona 363. Jakież odmiany podówczas królowały? Z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy powiedzieć, że były to La Reine, Giant des, Batailles czy Cloth of Gold. W cytowanej już powyżej książce  możemy przeczytać, że  w marcu 1878 roku występujące tam w roli głównej róże herbatnie, uświetniły ślub przyszłego premiera Lorda Rosebery’ego. Ten oryginalny pomysł zaproponowany został przez jego narzeczoną Hannah de Rothschild i zrealizowany przez ogrodnika Lorda Rosebery’ego i wiele innych zaprzyjaźnionych szklarni będących wówczas do jego dyspozycji. Niestety, nie wiemy jakież to odmiany wówczas dominowały. Możemy się jedynie domyślać , że nie zabrakło takich ówczesnych gwiazd jak  Marechal Niel czy Souvenir Dun Ami,  Safrano.

Dobrze znane jest trochę besserwiserskie powiedzenie: „…a kto bogatemu zabroni?” „Nic więc dziwnego, że Amerykanie byli jeszcze bardziej ekstrawaganccy. W środku zimy w Nowym Jorku, 1884 r., Vanderbiltowie urządzili przyjęcie dla około 1000 gości, dla których kupili 50000 ciętych róż, a wśród nich najbardziej spektakularne wówczas odmiany,  jak Marechal Niel, General Jacqeminot i Larmarque.” pisze cytowana już Jennifer Potter.  Jak widzimy róża , zaczyna wypierać inne rośliny ozdobne, takie  jak kojarzące się z romantyzmem kamelie.

No pięknie,  ale skąd u licha wzięły się te wszystkie róże o  cudownie brzmiących nazwach i imionach? Z Francji, Mocium Panie! To tam narodził się ów impuls, ta  przeurocza moda. Gdy skończył się szał mordów i uniesień rewolucji francuskiej, Francuzi ze wstydem skonstatowali, że w Ogrodzie Luksemburskim rosną kartofle i kapusta. Ale już w czasach konsulatu zaczęli wracać emigranci polityczni. Zaczął się ruch w handlu roślinami. Jacques – Louis Descemet, który w czasie wzmożenia rewolucyjnego schronił się w roku 1792 do Saint Denis, wydaje w roku 1803 swój pierwszy katalog. Krótko mówiąc, spokój powrócił, Francja powraca na swoje miejsce w wielkim ruchu idei, który pod koniec XVIII wieku miał całkowicie odmienić sztukę ogrodową. I w tym renesansie smaku dla natury, dla botaniki. dla ogrodnictwa, a więc i dla róż,  cesarzowa miała odegrać wzorcową rolę.

Cesarz Francuzów  toczył wojnę za wojną, był daleko albo bardzo daleko. A cesarzowa? Też toczyła batalie, jeno nieco innego rodzaju. Początkowo były to nieustanne flirty i romanse, ale gdy małżonek obdarował ją posiadłością w Malmaison pod Paryżem z przyległościami  około tysiąca hektarów, było co robić. Obudziła się w niej ta druga, do tej pory skrywana natura. Mam na myśli pasję kolekcjonerską. Kolekcjonowała już nie tylko kochanków i adoratorów ale wszystko, nie tylko sztukę, ale i rośliny a w tym i róże.

Tak się przyjęło, że   autorzy piszący o różach jedni po drugim bezwiednie przepisują pewne twierdzenia zbytnio nie zastanawiając się nad tym co też czynią.   Jednym z takich jaskrawych przykładów jest przypisywanie zbyt wielu przymiotów cesarzowej Józefinie. Owszem stworzyła ona różane imperium w Malmaison, ale trzeba wyraźnie tu powiedzieć, że wcale nie była to kolekcja najważniejsza, ani też pierwsza. Kolekcja ta jest po prostu najbardziej znana. A kiedy Jules Gravereaux , twórca ogrodu różanego L’Hay podejmie się w latach 1910 – 1912,  trudu inwentaryzacji odmian istniejących w pierwszym Empire, będzie miał w ręku rękopis w którym zinwentaryzowane zostały róże w kolekcji ogrodowej  Soucelles. W tejże miejscowości  w Anjou, rezydował Jean Baptiste Menage /1744 – 1832/, który to restaurując swoją posiadłość i przebudowując okoliczny park , stworzył w nim aleję różaną w latach  1790 – 1810 – a tym samym ważną kolekcję róż. Wprawdzie wspomniany dokument zaginął, jednak zostawił po sobie ślad istnienia wielu starych odmian jak: Duc de Guiche czy Assemblage de Beaute.

Ale wracając do Malmaison. Do przebudowy pałacu, by ten godny był rodziny cesarskiej, zatrudniono fachowców architektów a tereny otaczające posiadłość zamienione zostały  w ogród krajobrazowy w tak modnym podówczas stylu angielskim. Szybko pojawiła się  prominentna grupa ni to przyjaciół ni to pracowników  zatrudnionych przez cesarzową. Pracują tam bądź bezpośrednio, bądź w tzw. otoczeniu takie tuzy jak: Du Pont, Cels, Descemet, Vibert, Vilmorin. Również administrator szkółek parków Napoleona i ogrodów- Le Comte Jean-Baptiste Louis Lelieur de Ville-sur Arce, który poświęcił swoją małą różaną monografię zatytułowaną De la culture du Rosier, cesarzowej w odpowiednio kwiecistych słowach. Nawisem mówiąc nieprzeciętny lizus i podlizus. Gdy ogrodnik jego wyhoduje  unikalną wówczas, bo powtarzającą kwitnienie różę, ten po upadku Napoleona błyskawicznie zmieni jej nazwę na Rose du Roi.

Wspomniani wcześniej fachowcy nadają parkowi niecodzienny kształt. Powstaje niezwykłe rosarium grupujące jak wieść niesie wszystko co najważniejsze w świecie róż. W otoczeniu Józefiny / Róży!/ dochodzi do przenikania się dwu nurtów:

1. Ten czysto botaniczny, gdzie to najlepsi ówcześni francuscy botanicy, i kolekcjonerzy w tym i róż obserwują i korzystają z nagromadzenia się w jednym miejscu i czasie wszystkiego co w świecie róż najważniejsze. Powstaje swego rodzaju wirtualne laboratorium indukujące  wykorzystanie  przybyszów z różnych stron świata a zwłaszcza z Chin do tworzenia nowych, przełomowych krzyżówek. Na obrzeżach tego ruchu działa dwu genialnych dokumentalistów Grafik  Redoute i botanik Thory. Powstaje absolutnie genialna , zwłaszcza edytorsko pozycja wydawnicza – Les Roses -  dokumentująca i klasyfikująca to co się wokół nich działo. My oczywiście zwrócimy baczniejszą uwagę na róże, ale pamiętać musimy , że róża była jedynie jednym z elementów tego wielkiego tygla botaniczno społecznego.

2. Niemniej ważnym  nurtem był ten społeczny. Majątek Malmaison, był swego rodzaju pępkiem ówczesnego świata. Napoleon uwielbiał tu przebywać.  Pracując, jednocześnie wypoczywał korzystając z atmosfery jaką wytworzyła tu Józefina. Pamiętajmy , że w Malmaison odbyło się około trzystu posiedzeń ówczesnego rządu , których Napoleon przewodniczył.  Bywali więc tu wszyscy najważniejsi.  Wypadało tu bywać. Należało tu bywać. Obserwowano cesarzową i jej styl. To tu wylęgał się styl Empire i moda damska. Nie mogły więc ujść niczyjej uwagi pasje kolekcjonerskie cesarzowej. Również te botaniczne. Również te różane.

I właśnie nałożenie się na siebie  tych dwu nurtów wykreowało modę na róże. Szkoda, że nie wiemy do końca jak wyglądało  ówczesne Malmaison, ale wiemy, że była tu największa w ówczesnym świecie, nieistniejąca już szklarnia,  że park był w stylu angielskim. W końcu mamy słynne dzieło Redouté które powstało dzięki Josephine, ale opublikowane zostało w czasach Restauracji w  latach 1817 do 1824. Z   powodów politycznych Redouté całkowicie zignorował to, co ta książka zawdzięczała Malmaison. Twierdzi, że tylko dwie róże, miały być namalowane  z zasobów Malmaison. Książka Redouté, choć prawdopodobnie bardzo dużo zawdzięcza  kolekcji Cesarzowej, nie może być uważana za wierny inwentarz jej ogrodu.  I tak to nie wiemy  jakie odmiany róż były w Malmaison Józefiny,  jak wyglądała kolekcja jej róż . Czy stanowiła zwartą całość czy raczej była tylko elementem parku krajobrazowego. Tylko w pewnym stopniu wiemy jakie odmiany tam rosły. Możemy się jedynie domyślać, że na pewno te które uwiecznił Redoute. I mimo tych niewiadomych  zetknięcie się w jednym miejscu i czasie świata polityki, mody i roślin wykreowało modę na róże. Powiem więcej. Manię na punkcie róż!

W pierwszej połowie dziewiętnastego wieku , wszystko co najważniejsze w historii róż, pojawiło się we Francji. We Francji kontynentalnej narodziły się remontantki. Również we Francji , jeno w prowincji zamorskiej  na Ille de Bourbon, rodzi się pierwsza róża, którą możemy nazwać burbońską a mianowicie  owoc  swobodnego zapylenia  jakiejś chińskiej i jesiennej damasceńskiej. Róże noisette z kolei możemy uznać za przejaw  przyjaźni francusko amerykańskiej bowiem to na posesji  Pana Johna Champneya w Georgii, pojawi się w roku 1811, również ze swobodnego zapylenia, niezwykle oryginalna Champney’s Pink Cluster, będąca pierwszym mieszańcem piżmowym.

Być może w zamian za oryginalny dar chińskiej róży Parson’s Pink China, jaki otrzymał od Philippe Noisette – Champney  zrewanżował się tą siewką swojemu sąsiadowi, znanemu w tamtych stronach szkółkarzowi   siewką tej róży. Wysłał on nasiona od Champney’s Pink Cluster, jak została nazwana, do paryskiego szkółkarza , swego brata Ludwika Noisette,/ nawiasem mówiąc na drugie imię miał Stanisław/ który postanowił rozmnożyć ją  i zawojować z jej pomocą rynek francuski. Ta  nowa róża znana już jako „Blush Noisette” lub „Le Rosier Philippe Noisette” , wywołała   poruszenie. Zainteresował się nią wielki Redoute i namalował ją w paryskich szkółkach Pana L. Noisette, gdzie kwitła od 1818 roku. Włączył ją też do trzeciego tomu pomnikowych Les Roses   , który ukazał się w 1824 roku. Odmiana ta nadto udowodniła też swoją odporność, przeżyła bowiem srogą zimę 1822r i   według słów Thory’ego, mogła „stać się sprawdzoną, stałą ozdobą naszych ogrodów”. Zarobiła   także fortunę dla rodziny Noisettes. Już w  dziesięć lat po wprowadzeniu pierwszych noisette we Francji, francuscy ogrodnicy mieli w obrocie 102 odmian noisette a w 1841 roku pięćset! Najwięcej odmian oferuje  Jean Pierre Vibert z Chennevieres sur Marge , gdzie znajduje się ówczesna mekka kolekcjonerów róż którzy ściągali tam corocznie z całej Francji, oferuje on 85 odmian w swoim katalogu z roku 1828.

Stała się też założycielką całej rodziny wspaniałych róż zwanych różami tea-noisette, rozwój której to grupy związany jest z pojawieniem się we Francji  róż chińskich. Pierwszymi  przedstawicielkami tej rodziny są: Desprez a fleur Jaune i Madame Desprez wyhodowana przez Jeana Desprez w roku 1828 przez krzyżówkę Blush Noisette  z Yellow Tea Scented China, oraz   Lamarque  Marechala pochodzący z roku 1830. Był jeszcze jeden owoc tej historycznej krzyżówki ,  róża, Smith’s Yellow China ale nie jestem pewien czy przetrwała do naszych czasów. Wspominam o niej ponieważ dała nam Devoniensis. To bogata i prominentna grupa róż. Wymieńmy jeszcze kilka z nich. Któryż z miłośników róż nie zna  wspaniałej Marechal Niel, Aimee Vibert z roku 1828, Crepuscule, Reve D’Or, czy zamykającą wiek XIX Mme Driuot. Te przykładowe wyliczenia  zamknę  zadomowioną już u nas na dobre Gloire de Dijon, która  jest jak gdyby ewidentnym zwieńczeniem  rozwoju róż noisette /tea noisette/. Jak gdyby kodą zamykającą tą ścieżkę hodowlaną, jest próba Davida Austina, który , zapewne w dążeniu do  zwiększenia odporności mrozowej tej grupy róż w roku 1993 krzyżuje Blush Noisette z kanadyjką Martin Frobisher. W ten oto sposób wyhodował mało znaną  Mistress Quickly. O ile wiem nie kontynuował prób w tym kierunku.

Napisałem, że w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku , wszystko co najważniejsze w historii róż, pojawiło się we Francji. Poza różami noisette , chciałbym jeszcze parę słów poświęcić różom burbońskim. Historia ich powstania jest bliźniaczo podobna do róż noisette, jedynie sztafaż się zmienia. Na wyspie Ille de Bourbon/Reunion/ był zwyczaj rozgradzania poszczególnych posiadłości  ziemskich żywopłotami złożonymi z dwu rzędów: damasceńskiej jesiennej i chińskiej Old Blush. Zapewne więc, dochodziło   tam do wielokrotnych krzyżówek pomiędzy tymi różami, ale dopiero  wizyta w roku 1817, botanika M. Breona, który miał zająć się tamtejszym ogrodem botanicznym i jego czujne oko pozwoliło wyłowić odmieńca. Nową sadzonkę róży nabył od właściciela ziemskiego z Saint Benoit we wschodniej części wyspy. Monsieur Edouard Perichon, który odkrył nową różę podczas pracy przy żywopłotach, zebrał z niej nasiona i wysłał je swemu przyjacielowi, pan A. Jacques, ogrodnikowi księcia Orleanu w Neuilly na przedmieściach Paryża. Tam Jacques wychował drugie pokolenie a namalowana    przez Redoute, została przez Thoryego nazwana Rosa canina burboniana lub „Le Rosier de I’lle de Bourbon”; i tak jak wcześniej Noisette, ta nowa róża szybko zawładnęła wyobraźnią francuskich hodowców róż. Równie szybko w ofertach szkółkarzy pojawiły się setki odmian. Książe d’Orleans też jest zachwycony , pozwala sobie łaskawie skreślić kilka słów w których chwali się nowym nabytkiem: ”Nasiona przywiezione z Reunion ileś lat temu, wydały rośliny w ogrodach Neuilly. Są to dobre krzewy, masa ich kwiatów, czasami pojedynczych ale głównie półpełnych, i ich świetny kolor i zapach, są interesującą ozdobą dla ogrodów krajobrazowych.” Thomas w swojej Rose Book biada iż róże chińskie przez te lata jakie minęły zniszczyły ową doskonałość starych róż, łaskawie przyznając , że jedynie wczesne burbony zachowują jeszcze tą delikatną i subtelną równowagę. Natomiast po przodkach damasceńskich  otrzymały najcenniejszy dar jaki mogły otrzymać tj. Zapach, zapach przez duże Z. Zapach, który zwłaszcza w późniejszych miesiącach nas oszałamia i zachwyca a najdobitniejszym tego przykładem niech będzie Madame Isaac Pereire.
„Praktycznie wszystkie burbońskie odmiany kwitną mniej więcej przez całe lato i dają ogrodom ze starymi różami trochę koloru w tym nudnym czasie. Najlepszy dla nich okres w historii kończy się wraz z pojawieniem się remontantek a z końcem wieku znikają z pola widzenia  hybrydyzerów. Róże burbońskie , to praktycznie zamknięta już klasa róż. Jak powiedziałem wcześniej jej historia zakończyła się na całkiem udanym mieszańcu międzygatunkowym Petera Lamberta – Adam Messerich, która do burbonów zaliczona została trochę na wyrost.

Mniej trwałą sławą cieszyły się róże Boursault, nazwane tak od nazwiska ich twórcy o których to różach kiedyś sądzono, że mają wywodzić się z krzyżówki R. chinensis i róży alpejskiej R. pendulina, ale dziś wiemy, że ich liczba chromosomów wskazuje na innego rodzica, prawdopodobnie różę cynamonową, R. majalis. Swoją nazwę zawdzięczają jednemu z najbardziej barwnych hodowców róż: Jean-Francois Boursault. Jego życiorys, pokazuje nam, że nie samą rewolucją ludzie żyją. Poza ewidentnym zapałem rewolucyjnym, był on namiętnym ogrodnikiem, tworząc jeden wspaniały ogród w  Yerres  k. Paryża, a drugi przy swoim paryskim domu na rue Blanche. Jego pasją były róże, i przypisuje mu się sprowadzenie kilku chińskich róż   z Anglii do Francji, w tym Rosa multiflora carnea Thomasa Evansa, i  róży banksiae od Williama Kerra . Ta grupa róż   cieszyła się krótkim zainteresowaniem, np. ok. 1822 r. Vibert ma w swoim katalogu kilka  Rose Boursault,   Niestety, słynna kolekcja róż Boursaulta go nie przetrwała.  Zmuszony do sprzedaży swoich domów i ogrodów, przeszedł na emeryturę  w roku 1838 a jego kolekcja róż przepadła.

Remontantki, to kolejna grupa róż którą zawdzięczamy Francuzom. Pojawiły się one trochę później, już po noisette i burbońskich. Druga połowa dziewiętnastego wieku w naszych ogrodach, to bezsprzeczna i bezapelacyjna dominacja remontantek /HP/i być może one bardziej    dominowały w ówczesnych ogrodach niż dziś mieszańce herbatnie. Róże te zaczęły wychodzić z cienia i nabierać konkretnej formy z chwilą wyhodowania przez Laffaya wspaniałej La Reine  w roku 1844. Jednakże Laffay już wcześniej, bo w 1837 roku miał na swoim koncie Princesse Helen i Prince Albert. A w ogóle to  czas ten jest okresem ogromnego wzbogacenia oferty handlowej na rynku  i fermentu w świecie róż. Historycznie rzecz biorąc, pierwszą z długiego szeregu  Hybrid Perpetual była słynna Rose du Roi, otrzymana w 1816 roku przez królewskiego ogrodnika Souchet’a w ogrodzie królewskim w Sevres, St Cloud, Paris, z oryginalnej Portland Rose, której historia jest zawikłana i nieco niejasna, ale której nie będziemy tu rozwikływać. Szczęśliwym hodowcą tych wielkokwiatowych hybryd   był jak wspomniałem Laffay, znany hodowca róż z Auteuil, który wprowadził na rynek swoją pierwszą typową HP. Princesse Helene w 1837 roku. Potem przyszła ‚Mme Laffay i Duchess of Sutherland ”w 1839 roku, a  wieńczy jego dzieło w 1842roku, słynna Rose de la Reine ”, ze swoimi dużymi, liliowo różowymi kwiatami, pięknie pachnąca o płatkach kwiatowych ułożonych jak Cabbage Rose. W latach 1837/43 Laffay wyhodował około dwudziestu dobrej jakości Hybrid Perpetuals , i przyjmuje się, że wszystkie one zostały otrzymane z nasion hybryd róży chińskiej (głównie z burbońskimi i  galijkami) poprzez samozapylanie. Następnie zostały one skrzyżowane z Portlandzkimi i Burbonami. W ten sposób pary genów recesywnych odpowiedzialnych za ciągłe kwitnienie zostały połączone – i tak oto powstały hybryd perpetual, róże które w drugiej połowie XIX wieku całkowicie zdominowały ogrody różane, Proponuję jeszcze spojrzenie Gerda Krüssmanna  na remontantki zaczerpnięte  z jego dzieła – Rosen, Rosen , Rosen str 83.
Remontantki można właściwie uznać jako łącznik między „starymi „ a nowymi” różami. Początek ich historii datuje się od roku 1837, a koniec około 1900. W tym czasie powstało nie mniej niż 4.000 odmian, prawie wszystkie wyhodowano we Francji, tylko niektóre w Anglii i w Niemczech. Pochodzenie HP jest trudne do wyjaśnienia, ponieważ do ich powstania przyczyniły się praktycznie wszystkie grupy róż ogrodowych. Rodowód najstarszych odmian najczęściej po dokładniejszym zbadaniu nie utrzymał się, ponieważ dane rodzicielskich odmian są tylko przypuszczeniem, a siewki często nie są z kontrolowanego zapylania, lecz przypadkowe. W wieku XX gwiazda remontantek zaczęła zdecydowanie przygasać, choć do roku 2000 wyhodowano jeszcze około stu nowych odmian. Mam tu na myśli  George Arends Wilhelma Hinnera, Hugh Dickson,  czy Mme Cordier Louis Leroya,  które powstały w pierwszej dekadzie, w latach dwudziestych pojawiła się  Candeur Lyonnaise i  Heinrich Munch. Jeszcze później  znana i lubiana do dziś Ferdinand Pichard  Remi Tane, która dobrze przysłużyła się rozwojowi róż striped. Nie zapominajmy też o Henry Neward i Arrilaga Shornera będącą jak gdyby ulepszoną wersją Mme John Laing. Wreszcie pod koniec lat trzydziestych Symphony Ludwiga Weiganda, będąca udana krzyżówką remontantki i pernetiany.  Ostatnią remontantką jaką znam, jest siewka Baronne Prevost, nazwana przez hodowcę z USA, Panią Rosemary Sawyer -  White Baronne Prevost. Byłaby to bardzo interesująca koda, ponieważ Roy Shepperd w swojej  History of rose uznaje  Baronne Prevost pierwszą oficjalną remontantką.

Przez prawie pół wieku, począwszy od około 1840 roku, remontantki /Hybrid Perpetuals/ i róże herbatnie były dominującymi różami ogrodowymi, cenionymi przez amatorów i profesjonalistów. Ale każda z tych grup miała swoje wady – remontantki były niezgrabne i podatne na choroby, a herbatnie zbyt delikatne, więc hodowcy róż w naturalny sposób starali się stworzyć nową rasę, która połączy ich dobre cechy i wyeliminuje ich wady. Kto dotarł do tego celu pierwszy, jest kwestią sporną. Wśród pretendentów jest Lacharme z Lyonu. który skrzyżował Hybrid Perpetual ‚Jules Margottin ‚ z różą herbacianą ‚ Safrano ‚ w celu wyhodowania  różowego ‚Victor Verdier ‚ w 1859; i rolnik z Wiltshire Henry Bennett / stawiam na niego/, któremu należy się uznanie za jego „Hybrydy róży herbacianej”, które, choć wprowadzone na rynek dopiero w 1879 r., zostały wyhodowane znacznie wcześniej, od znanych rodziców i  oficjalnie uznane (przez Towarzystwo Ogrodnicze w Lyonie) jako Hybrides de the, lub mieszańce herbatnie.
Jednak różą, powszechnie uznawaną za pierwszego mieszańca herbatniego /przez mianowanie/, jest srebrnoróżowa, nieco niepozorna „La France”, wyhodowana przez Jeana Baptiste Guillot  w jego szkółce w Lyonie. Kwitnąca swobodnie, podobnie jak Hybrid Perpetuals, rosła prosto i była mniej rozłożysta, trzymając swe wysoko wyśrodkowane spiczaste pąki na mocnej szypułce. Jej data wprowadzenia – 1867 – wyznacza punkt podziału między „starymi” i „nowymi” różami.

I tak oto dotarliśmy do  prapoczątków mieszańców herbatnich, które poza zaoferowaniem wielu istotnych  modyfikacji hodowlanych  o których powiem jeszcze później,  doprowadziły do  demokratyzacji  elitarnego w sumie hobby jakim była uprawa róż. Mieszańce herbatnie były wystarczająco odporne, by  uprawiać je  w każdym ogrodzie, ba ze względu na swe rozmiary mogły być uprawiane w najmniejszych nawet ogródkach. I ten oto sposób uwieńczone zostały  starania hodowców by dać klientom łatwą w uprawie roślinę, łatwą w uprawie różę.

Powstanie mieszańców herbatnich  tworzy cezurę w kreśleniu dziejów róż. Kończy się epoka old garden roses  a zaczyna czas róż nowoczesnych. Kolejną grupą róż, powstałych tuż po pojawieniu się mieszańców herbatnich, a nawet  można by powiedzieć, że równocześnie z nimi  , są polianty. Jest to grupa róż powstałych w wyniku krzyżowania róż multiflora/rosa polyantha multiflora/z różą chińską a konkretnie z Bengale Pompon bo tak ją zwali w Lyonie,  natomiast szerzej znana jest pod nazwą  Dwarf Pink China. Nie umiemy dziś powiedzieć, czy Guillot  wiedział dokąd zmierza, czy ta krzyżówka była świadomym dążeniem do celu, czy raczej owocem  – jak to już wcześniej bywało – bezpośredniej bliskości tych róż na grządce. W każdym razie  tak by można nakreślić początek poliant uosabianych pierwszą z nich tj. Paquerette w roku 1872.

Dziś termin polianta obejmuje oryginalne krzyżówki multiflory z z różą chińską, dalej krzyżówki wczesnych poliant z różami wichury, foetida czy dalej/w drugiej generacji/ różą chińską. Są to małe krzewy, 50- 120cm wysokości, przy czym da się zaobserwować, że większy wpływ róży chińskiej skutkował mniejszymi roślinami , natomiast zwiększenie wpływu multiflory dawało rośliny większe, kwitnące na ogół dużymi, piramidalnej budowy wiechami małych kwiatów, złożonymi z grup od kilku sztuk do kilku tuzinów kwiatów. Uroda poszczególnych kwiatów nie ma tu większego znaczenia liczy się ich masa i ogólne wrażenie jakie jest stwarzane. A wrażenie to potęguje się jeżeli mamy do czynienia z nasadzeniami grupowymi, układami rabat , a więc możliwe stało się tworzenie efektów wizualnych niedostępnych wcześniej bo po prostu nie było roślin które mogły dać efekt masy kolorystycznej. Akcentu architektonicznego przestrzeni. Jak więc widzimy- mówiąc nieco żartobliwie – są to róże rabatowe naszych babć. Nie oznacza to bynajmniej, że nie zasługują na to by zagościć na stałe w naszych ogrodach. Zwłaszcza tych małych.

Kariera ich była burzliwa lecz krótkotrwała, bowiem już na początku XX wieku zostały zastąpione przez swoje bliskie kuzynki – floribundy. Przełom wieku naznaczył się pojawieniem pernetian i mieszańców róży wichury, ale o tych kwestiach powiemy sobie w drugiej części  opowiadania, części poświęconej wiekowi XX.

Pisząc o tym co się wydarzyło w świecie róż w przeciągu XIX wieku , do tej pory poruszałem się po terenie francuskim, i choć we Francji działy się rzeczy decydujące, warto przyjrzeć się dziejom róż z punktu widzenia anglosaskiego.

O modzie na róże w Anglii, zaimplementowanej z Francji już pisałem. Kwestią czasu, mimo niewątpliwych barier klimatycznych było kiedy Anglicy zaczną hodować własne, nowe odmiany róż, dostosowanych do tamtejszych specyficznych warunków klimatycznych. Pierwszym takim hodowcą, który nawiązał  kontakt z hodowcami francuskimi i podjął się tego zadania był William Paul działający w II połowie XIX wieku. Zostawił po sobie bogaty, choć nie przełomowy dorobek. Ten erudyta ogrodniczy, którego zainteresowania wykraczały daleko poza róże, zostawił po sobie interesujący dorobek. Williamowi Paul , przypisuje się wyhodowanie ponad stu odmian róż w tym tak sławne piękności jak: Arethusa/ chińska/, remontantkę Black Prince, piękną mchówkę Little Gem, Marchiones of Lorne, unikalną, morelową ale niestety już nieistniejącą Peach Bloosom, czy remontantkę Star of Waltham,  Nadto  przypisywane są jako firmie William Paul&Son takie wspaniałości jak słynna Mermaid, , Canary Bird, Paul’s Scarlet Climber, Mrs. Dudley  Cross. - w sumie dodatkowych 80 odmian z których absolutna większość  już nie istnieje. Dorobek Georga Paula, liczebnie jest również imponujący bo doliczymy się tu  około 80 odmian, choć nie tak spektakularnych jak Williama. Będą to: remontantka Charles Gater, chińska Dresden China, remontantka Duke of Edinbourgh, słynny rambler multiflora Goldfinch, poświęconą żonie, piękną siewkę od Mmme Isaac Pereire, uroczego giganta wśród róż Paul’s Himalayan Musk Rambler,  no i piękną multiflorę – Psyche.

Drugim ważnym – z punktu widzenia rozwoju róż – hodowcą angielskim, był Henry Bennet, który wprawdzie był hodowcą bydła, ale jednocześnie miłośnikiem róż i doświadczenia z tej pierwszej dziedziny przeniósł do drugiej.  Stosując metodę świadomego kontrolowanego zapylania róż stworzył nową ich klasę, grupę a mianowicie klasę mieszańców herbatnich. Wprawdzie historia zapisała, że laur pierwszeństwa należy się Francuzom. Zapewne przez zasiedzenie, to jednak to właśnie Bennet jako pierwszy dobrnął do świadomie postawionego przez siebie celu wyhodowania mieszańców herbatnich.

Przygotowuje on serię 10 odmian/mieszańców herbatnich/ ‚Duke of Connaught’, ‚Duchess of Connaught’, ‚Duchess of Westminster’, ‚Hon. George Bancroft’, ‚Michael Saunders’, ‚Nancy Lee’, ‚Pearl’, ‚Jean Sisley’, ‚Viscountess Falmouth’, and ‚Beauty of Stapleford’ do sprzedaży, ale mimo stosowania naukowych metod , nie są to najlepsze róże. Może po prostu konkurencja mu zazdrości i robi negatywną reklamę. Dość powiedzieć iż mimo tego, że pojechał do Lyonu by pokazać swoje  dzieła tamtejszym hodowcom i tam spotkał się z życzliwym przyjęciem. W kraju też sukcesu nie było. Francuzi owszem, byli mili, nazwali tą jego grupę nowych róż mieszańcami herbatnimi a Nabonand nawet nazwał jedną ze swych róż imieniem już św. pamięci żony Benneta, to jednakże Anglicy zaaprobowali tą nową nazwę dopiero w dziesięć lat potem.  Bennet, zmienił w międzyczasie miejsce zamieszkania, przeprowadził się do Shepperton i tam rozwinął uprawę i hodowlę róż na większą skalę w poszukiwaniu alternatywnych źródeł dochodu. Nie przestawał również marzyć. Myślał o tym by uprawa róż upowszechniła się bardziej, by te zbłądziły pod strzechy, do ogródków biedoty. W 1883 Bennet zdobył złoty medal na wystawie Crystal Palace  swoją nową różą His Majesty . Gdy to w roku 1885, stworzył swoją niewątpliwie największą różę Mrs John  Laing,   otrzymał za nią Złoty Medal w roku 1885,

Poza tymi wymienionymi tuzami działo się w Anglii sporo, że wymienię tu brata Paula Georga, rodzinę Cant i innych  sławnych lokalnie hodowców, to jednak  na kolejny znaczący sukces musieli Anglicy czekać do czasów Wielebnego Pembertona i jego mieszańców piżmowych. Jednakowoż  zagadnieniem tym zajmiemy się przy omawianiu wydarzeń świata różanego przynależnych XX wieku.

Jeżeli jednak już jesteśmy na Wyspach Brytyjskich, to nie sposób pominąć milczeniem działalności wielkich popularyzatorów ogrodnictwa jak John Claudius Loudon, który podobno opublikował około sześćdziesięciu milionów słów o ogrodnictwie w swoim życiu.  Z Loudonem , owi nuworysze ogrodowi dokładnie wiedzieli, co mogli i co powinni robić.

Około połowy XIX wieku za sprawą  między innymi Shirley Hibberd,   dziennikarza i ogrodnika, zwanego „father amateur gardening”   dokonuje się pewnego rodzaju rewolucja mentalna. Publicystyką swoją, przeniósł on mianowicie ogrodnictwo w sferę kultury popularnej. Z uroczej,   rozrywki i zabawy w ogrodnictwo dla zblazowanych, najwyższych sfer, ogrodnictwo staje się powoli  obiektem zainteresowania klasy średniej.

Wiele uczynią dla ogrodnictwa a zwłaszcza róż , ludzie tacy jak Wielebny Samuel Revnolds Hole czy  inny wielce zasłużony dla sprawy róż inny duchowny H. D’Ombrain , obaj z Wielkiej Brytanii , którzy podsycali publiczne namiętności, tworząc towarzystwa różane i naciskając na publiczne eksponowanie swoich działań. Błogosławiony, z dostojnym wyglądem wiktoriańskiego Gregory’ego Pecka i przekonany, że „ten, kto ma piękne róże w swoim ogrodzie, musi mieć piękne róże w swoim sercu”, odkrył swoją pasję do róż.  S.Reynolds Hole napisał pomnikową ” A Book about roses: How to grow and show them”. jeszcze za jego życia  ukazało się 15 wydań tego dzieła i drugie tyle po śmierci.

Z kolei inny ksiądz H. D’Ombrain  chociaż był czynnym wikariuszem,  to jego pasja do róż sprawiła, że ​​przeczesał znaczną część Francji w poszukiwaniu nowych odmian do swoich ogrodów. Ponadto pod pseudonimem D. Deal, jest autorem wielu artykułów na temat ogrodnictwa. W 1876 był kluczową postacią przy staraniach o założenie pierwszego na świecie stowarzyszenia miłośników róż, National Rose Society of England, dla którego pełnił funkcję pierwszego sekretarza przy prezydencie  R.Hole.
Napisał  książkę Róże dla amatorów w 1887 roku gdzie już wówczas przenikliwie zauważył , że róże herbaciane i noisettes wypierają remontantki. W latach 1888-1902 opublikował na własny koszt biuletyn National Rose Society, poprzednik The Rose Annual, którego wydawanie rozpoczęło się pięć lat później. Najwyraźniej wielebny wywarł wrażenie na Margottinie jeszcze kilkadziesiąt lat wcześniej, ponieważ róża mu poświęcona weszła do handlu już w 1863 roku. Onże, nie tylko wprowadził róże noisettes do Anglii, ale także spopularyzował klasę róż bourbońskich. Przede wszystkim bronił swojego ulubionego Noisette „Marechal Niel’, który do dziś pozostaje jedną z najpopularniejszych Noisettes.

Z projektantów  zieleni wymieniłbym Humprey Reptona , który był jednym z pionierów XIX-wiecznego ogrodu różanego w Wielkiej Brytanii – i nie tylko- a który  swym podejściem do  kwestii kształtu i formy ogrodów różanych , zwłaszcza tych małych, zostawił trwały  ślad  po dzień dzisiejszy.

Koniec wieku, działalnością swoją silnie naznaczyła Gertude Jekyll. Poza jej wielką rolą w propagowaniu i upowszechnianiu ogrodnictwa nie sposób nie zauważyć jej wspaniałej pozycji „Roses for english garden”.  Wprawdzie jej najoryginalniejszy pomysł założenia ogrodu różanego w lesie, nie wytrzymał próby czasu, ale nadal inspiruje projektantów

Na chwilę wrócę jeszcze na kontynent amerykański. O  „odkryciu ” Johna Champneya, już pisałem. Mieszaniec róży piżmowej , który pojawił się na jego farmie i został udoskonalony i rozpropagowany przez braci Noisette jest być może jednym z najwcześniejszych  przykładów globalizującego się świata. Podobnie jak róża burbońska, przekracza granice  skonfliktowanego świata  tworząc nowe wartości . Te  róże wszak powstały  w Ameryce, na terenie nieistniejących jeszcze podówczas Stanów Zjednoczonych  z  rodziców którzy podobnie jak i Europejczycy byli w Ameryce przybyszami, kolonizatorami.

Rozprzestrzenianie się róż Noisettes w XIX wieku było imponujące. I to nie tylko w Europie. Nawet dzisiaj, w Stanach Zjednoczonych Ameryki, zdarza się odkrywać nowe i nieznane odmiany, które nigdy nie przybyły na nasz kontynent, ale które przetrwały dziesięciolecia, być może bez nazwy, w ogrodach Ameryki Północnej. Sukces niewątpliwie zapewnił wdzięk i elegancja kwiatów,   które wprowadziło nowy element architektoniczny do europejskiego ogrodu: różany rambler.

Ten sam motyw powtórzy się przy narodzinach kolejnej wielkiej rodziny róż, mieszańców róży wichury. Wszak  róża wichury również jest przybyszem z dalekiego wschodu. Tu jednakże  trudniej powiedzieć kto był pierwszy  czy Francuzi,  bracia Barbiere czy  szkółkarze amerykańscy, choć to już opowieść którą przypisałbym do wieku XX. Natomiast całkowicie amerykańskim patentem są mieszańce róży setigera. Myśl by z pomocą rodzimych gatunków róż stworzyć coś nowego i oryginalnego pojawiła się w połowie XIX wieku w głowach kilku hodowców i dała kilka ciekawych roślin ogrodowych. Wartość tej odmiany prawdziwie docenimy dopiero gdy spojrzymy na krótki przegląd form hodowlanych. Upodobał sobie zwłaszcza ją w Europie  Rudolf Geschwind a w Ameryce jego rodak Horvath , ale pierwszym był Amerykanin,  Samuel Feast / Belle de Baltimore rok 1843/. Z dzieł Geschwinda z użycie r.setigera, wymienię dla przykładu  Forstmeister Heim, Nordlandrose, Geschwind Schonste, Virago, czy najsławniejszą z nich Erinnerung an Brod  . Horvath zostawił po sobie takie mieszańce setigera jak: Jean Lafite czy Thor. Za mieszańca setigera uważa się też Bijou des Prairies czy Oueen of the Prairies.

Jak wielką były one nowością podówczas, pokazuje nam ten oto niewielki cytat. W „Magazine of horticulture” rok 1846, znajdziemy  protokół z posiedzenia Massachusetts Horticultural Society,  z 28 lutego, 1846 roku. „Pan Feast przedstawił nam nowy rodzaj  róż, swoją nową odmianę  Rosa rubrifolia, Var. Queen of the Prairies. Jest to najbardziej  odporna ze znanych nam róż, znosząca najcięższą zimę w New England, bez uszczerbku . Charakteryzuje ją  bujny wzrost,  pozwalający na  dobrych glebach na przyrost pędów od 15 do 20 stóp   w sezonie. Kwiaty bardzo podwójne; kolor  jasno szkarłatny, skłaniający się do różu o odcieniu bzu. Zakłada duże kiście kwiatowe na pędach bocznych,  w rozkwicie na początku lipca, około tygodnia po przekwitnięciu  róż innych odmian.
Ta róża jest bez rywala, w naszym klimacie, doskonała do prowadzenia przy słupach, altanach, itp.  Jedyną jej wadą jest nieznaczny zapach. ale ufamy, przez swe dalsze  wysiłki  pan Feast usunie tę niedoskonałość” .

I jeszcze jedna uwaga o interferencjach francusko- angielskich w XIX wieku/ oczywiście tych  dotyczących róży/ to posłużyłbym się cytatem z  naszego Bronisława Gałczyńskiego z jego wspaniałej wydanej w roku 1927, książki „Róże w ogrodzie”. To Anglia podbija Indie, panoszy się w Chinach i po całym świecie , zwozi  z każdego zakątka globu wszelkie dobra w tym i róże – ale to Francja stwarza modę na róże.

Tak to by po krótce wyglądały dzieje róży w XIX wieku i dzieje mody na róże. Jeżeli czas i zdrowie pozwoli , wiekiem XX zajmę się niebawem. Liczę na uwagi.

Marian Sołtys – 17 01 2022